'Kruisbestuiving tussen groepen op sociale media, daar kan riskante cocktail ontstaan'

Neem knuppels mee, of pvc-buizen met schroeven erin.
Eieren, verfbommen of maak je eigen napalm.
Kom naar ... of ...

Tientallen oproepen om vanavond opnieuw te gaan rellen, in tal van plaatsen en op verschillende momenten, gaan alweer uren rond op sociale media. Het gebeurt bijvoorbeeld in Telegram-groepen, soms met honderden leden. Daarin roept de een op om alle journalisten aan te vallen, de ander biedt vervalste werkgeversverklaringen om de avondklok te omzeilen aan voor 25 euro. Anderen leggen uit hoe je brandbommen moet maken. De groepen staan vol oproepen tot geweld en vernieling.

Hier liep het afgelopen weekend uit de hand:

Maar het is niet één specifieke groep die meedoet aan de rellen. Zo is er een Facebookgroep voor hooligans, die trots reageert op de rellen, maar waren bij de rellen er ook onder anderen jongeren, corona-activisten en complotaanhangers aanwezig.

"Het is een enorm brede groep aan mensen. Een bepaalde harde kern die is aangevuld met mensen die alles gewoon helemaal zat zijn", vertelt Marc Teutelink, fractievoorzitter van lokale partij Burgerbelangen Enschede. In die stad werd gisteren een ziekenhuis bekogeld. Hij noemt de rellen schandalig.

De rellen bij het ziekenhuis zijn een gerichte aanval, zegt hij. "Iedereen is coronamoe en die avondklok heeft mensen net even over de rand getrokken. Dan maakt het niet meer uit waar je bent, dan wil je rellen en demonstreren, en als de politie dan optreedt gaat het los."

Teutelink zag gistermiddag al oproepen tot rellen. "Wij kunnen niet zeggen: het zijn deze mensen uit die wijk of die regio, het loopt allemaal door elkaar. En er komen mensen uit andere steden. Sociale media spelen daar ook een grote rol in."

Een overzicht van de rellen in beeld:

Terrorisme-onderzoeker Jelle van Buuren bevestigt de rol van sociale media. In het algemeen worden Telegram en andere platforms gebruikt om zowel propaganda als informatie te verspreiden, ziet hij. "Daarnaast wordt een platform als Telegram tijdens rel-achtige situaties gebruikt om mensen realtime aan te sturen."

Volgens Van Buuren doen de autoriteiten "ontzettend hun best" om de groepen in beeld te krijgen, al zijn ze daar soms beperkt in. "Het volgen van openbare kanalen is nou eenmaal makkelijker dan binnendringen in besloten groepen."

'Riskante cocktail'

Arnout de Vries, die bij kennisinstituut TNO onderzoek doet naar maatschappelijke veiligheid, zegt dat het onduidelijk is hoeveel groepen er actief zijn op Telegram. "Er zit veel kruisbestuiving tussen verschillende groepen. Het gaat om hooligans, partijen die tegen de coronamaatregelen zijn of jongeren die zich vervelen en geinen. Dan ontstaat er een cocktail die soms riskant kan zijn."

De platforms waar mensen zich op organiseren, hebben daarnaast ieder hun eigen moderatiebeleid. TNO-onderzoeker De Vries ziet een groot verschil tussen bijvoorbeeld Facebook en Telegram. Die laatste doet volgens hem "vrijwel niks". Vergeleken daarmee is Facebook een "lieverdje", zegt hij. "Dat platform onderneemt wel actie." Hij zegt dat politie zich actiever in dit soort chatgroepen moet mengen, zodat er meer zicht komt op wat er gebeurt.

De ongeregeldheden begonnen gisteren tijdens de 'kopje koffie drinken'-demonstraties in Eindhoven en Amsterdam. Maar de organisator van die protesten wil naar eigen zeggen niets te maken hebben met de rellen die ontstonden. "De rellen in heel Nederland schieten het doel voorbij", zegt organisator Michel Reijinga via WhatsApp tegen de NOS. "Daar waar voetbalwedstrijden vaak ontsierd worden door een kleine groep relschoppers is dat ook hier de constatering. Maar de goeden hebben vaak onder de kwaden te lijden."

Reijinga keurt, namens actie- en Facebookgroep Nederland in Verzet, het geweld af. "Nederland staat in brand. Dit mag niet zo doorgaan. Het doel mag dan voorbij geschoten zijn, wij zullen er alles aan doen om het doel, stem nooit meer op een kabinet-Rutte, weer op het juiste spoor te krijgen. Zonder geweld."

Behalve deze verklaring wilde Reijinga niets zeggen. Hij doet "deze week een persboycot".

Ahmad en Zakariya die bij de rellen in Eindhoven aanwezig waren, herkennen dat beeld van Reijinga niet. Volgens hen deden ook demonstranten mee aan de plunderingen en vernieling. "Eerst was het een groepje jongeren dat grappig aan het doen was, maar al snel liep het uit de hand", vertellen ze aan de NOS. Volgens de Eindhovenaren kwamen er snel meer relschoppers naar het plein. "En toen de relschoppers begonnen, gingen de demonstranten meedoen. Plunderen, kassa's uit de winkels stelen, en vernielen."

Volgens de mannen waren de relschoppers van alle leeftijden, maar waren het vooral jongeren. Na een uur zijn ze naar huis gegaan, toen begon het te gevaarlijk te worden. "Aan beide kanten - relschoppers en politieagenten - ging het te ver. Ik stond gewoon te kijken en werd al helemaal omgeduwd", zegt Ahmad. "De komende tijd ontwijk ik het centrum van Eindhoven maar."