De heftige confrontaties tussen de ME en relschoppers die het afgelopen weekend op verschillende plekken in het land plaatsvonden zijn volgens de Nederlandse Politiebond in 40 jaar tijd niet vertoond. Wat kunnen we de komende dagen verwachten, hoe kunnen gemeenten zich voorbereiden en welke extra middelen liggen er nog op tafel? Een overzicht.
Wat valt er de komende dagen nog te verwachten?
Er zouden in groepen op chatdienst Telegram nieuwe rellen worden gepland. NOS-techredacteur Joost Schellevis meldt dat in een Roosendaal-groep bijvoorbeeld is opgeroepen vanavond "allemaal" een molotovcocktail mee te nemen.
Gerrit van de Kamp, voorzitter politievakbond ACP, wil niet vooruitlopen op meer ongeregeldheden de komende dagen. "Speculeren heeft geen zin. Het zou kunnen, we gaan het zien." Volgens Van de Kamp zijn er verschillende manieren waarop de politie zich kan voorbereiden, mocht het weer tot confrontaties met relschoppers komen.
Jan Struijs van de Nederlandse Politiebond (NPB) zegt dat het belangrijk is om mobilisaties op sociale media in de gaten houden en in gesprek te blijven met jeugdwerkers, die signalen opvangen in hun netwerk.
Zo ging het eraan toe in de gewelddadige uren na het ingaan van de avondklok:
Hubert Bruls, voorzitter van het Veiligheidsberaad, roept organisatoren van demonstraties tegen coronamaatregelen op om de komende tijd "na te denken wat je je op de hals haalt", zei hij in het NOS Radio 1 Journaal. Bruls: "Goedwillende demonstranten moeten nadenken of er misschien andere manieren zijn om hun boodschap over te brengen."
Berend Roorda, universitair docent demonstratierecht op de Rijksuniversiteit Groningen, begrijpt die oproep wel. "Het is niet zo dat de organisatoren van de demonstraties verantwoordelijk zijn voor dit geweld. Maar het is wel goed om bewust te zijn: wat wil ik uitdragen met mijn demonstratie? We hebben vorig jaar ook gezien dat relatief vreedzame demonstraties tegen de coronamaatregelen werden gekaapt door relschoppers", legt Roorda uit.
Tegelijk benadrukt hij dat het recht op demonstreren een belangrijk grondrecht is. "Daar moeten burgemeesters rekening mee houden. Maar ook de demonstranten zelf. Sommigen verpesten het voor de rest."
Hoe kunnen gemeenten zich voorbereiden?
De Eindhovense burgmeester Jorritsma zei dat zijn stad goed voorbereid was op eventuele onlusten, zondag. Zo was de demonstratie tegen coronamaatregelen net als die in Amsterdam vooraf al verboden om mensen te ontmoedigen te komen. Sinds maandag was hij bezig met het "prepareren op het bekende en onbekende", zei Jorritsma in het NOS Radio 1 Journaal.
Toch konden plunderingen en vernielingen niet voorkomen worden. Jorritsma: "Ik heb hier alles uit de kast gehaald, maar op enig moment word je overlopen door de samenleving, met alle gevolgen van dien." De burgemeester gaat zich vanmiddag met zijn collega's in het overleg van het Veiligheidsberaad buigen over "een aanvalsplan" met oog op de komende dagen.
Adriaan Wierenga, rechtswetenschapper aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in noodrecht, zegt dat gemeenten zich in ieder geval kunnen wapenen door vaker een noodverordening af te kondigen in plaats van noodbevelen. "Je geeft een noodbevel als iets plotseling opkomt wat je niet zag aankomen. Een noodverordening is een tijdelijk wetje dat je vooraf al aankondigt. Bijvoorbeeld op de gemeentewebsite. Dus dan weten mensen: ik mag hier niet komen", zegt Wierenga.
"Je kunt dat ook meteen handhaven en het is juridisch minder lastig. Bij een noodbevel zijn mensen namelijk pas strafbaar als ze eerst het bevel hebben gekregen en het dan vervolgens niet opvolgen. Dan zou iemand altijd nog kunnen zeggen: ik heb het bevel niet gehoord."
Welke extra middelen liggen nog op tafel?
Demissionair minister Grapperhaus (Veiligheid en Justitie) onderstreepte dat relschoppers streng zullen worden vervolgd en niet de reguliere boete van 95 euro voor het overtreden van de coronaregels tegemoet kunnen zien. "Want ik vind het een verzwarende omstandigheid als 99 procent van de mensen zich aan de regels houdt en iemand dit vervolgens saboteert met dit soort acties", zei hij.
Volgens noodrechtspecialist Wierenga hebben het OM en burgemeesters nog de nodige mogelijkheden als het gaat om hogere straffen. "Die 95 euro is de richtlijn sinds de uitglijder van minister Grapperhaus. Maar als je de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag volgt, is het ook mogelijk voor het OM om voor overtredingen maximaal zes maanden celstraf en boetes tot 8700 euro te eisen.
"Nu zal een hogere straf op zichzelf niet vaak een strafbaar feit voorkomen. Maar als de pakkans relatief hoog is en de consequenties concreet, zoals bij de rellen, dan zou dat wel afschrikwekkend kunnen werken. Het schrikt in ieder geval meer af dan 95 euro boete", zegt Wierenga.
Volgens Gerrit van de Kamp van politiebond ACP vormt de opsporing van relschoppers wel een uitdaging. "Er zijn wel al veel mensen aangehouden en er wordt ook gekeken naar videobeelden, al is dat niet altijd gemakkelijk, aangezien veel relschoppers hoodies en mondkapjes dragen." Volgens Van de Kamp heeft de politie te maken met beperkingen in personeel. "Er is geen ruimte om veel mensen vrij te maken om internetfora en sociale media in de gaten te houden."
Struijs zegt dat de onderbezetting vooral tot problemen elders leidt. "We kunnen prima rechercheren op vagere signalementen, dus ook als iemand een capuchon of mondkapje draagt. Maar dit gebeurt wel tegen een hoge prijs. Andere zaken zoals aanrijdingen, steekpartijen en straatroven blijven dan langer liggen, en dat ga je steeds meer merken."
Rutte noemde de rellen "crimineel geweld":
