Elf maanden coronacrisis: angst voor onzichtbare economische schade door schoolsluiting

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Een einde aan de strenge lockdown waar we sinds begin deze winter in zitten is nog niet in zicht. Om desondanks de schade te beperken zijn de afgelopen weken opnieuw miljarden euro's aan extra steun uitgetrokken voor zowel bedrijven als het onderwijs. Hoe staan we er economisch voor, elf maanden sinds het begin van de coronacrisis?

"Als je me voor de pandemie had laten zien hoe het nu gaat, had ik gezegd: dat is verschrikkelijk slecht", zegt Jan Willem Velthuijsen, hoofdeconoom bij accountantskantoor PWC. "Maar aan het begin van de herfst had ik verwacht dat het in februari slechter zou gaan dan het nu gaat."

"Het gaat nu economisch gezien redelijk goed met Nederland", zegt ook Mirjam van Praag, econoom en bestuursvoorzitter van de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Maar de grootste uitdaging hebben we niet genoeg in het vizier: de economische schade van de schoolsluiting op lange termijn."

De economische klap zie je goed terug in de bestedingen. Al langere tijd liggen die op een lager niveau dan normaal, en dat betekent minder inkomsten voor bedrijven.

"Daar zit de economische pijn op dit moment: de winkelstraat, de horeca, het theater", zegt Velthuijsen. "Het zit in een deel van de economie dat heel zichtbaar is voor mensen, waar wij normaal gesproken in ons dagelijks leven komen."

Groot deel draait door

Maar dit deel van de economie is niet het hele verhaal. "Macro-economisch zijn dat niet de grote sectoren", zegt Velthuijsen. "Een heel groot deel van de economie draait wel min of meer zoals normaal."

Zoals je hierboven kan zien is de export bijvoorbeeld na een dip in het voorjaar wat hersteld. "Voor Nederland als handelsland is het belangrijk dat de export doorloopt", zegt Velthuijsen. "Daarnaast draaien grote werkgelegenheidssectoren gewoon door. Denk aan de zorg, het onderwijs, de politie. Wat dat betreft zijn de problemen in de economie geïsoleerd."

Volgens Van Praag wordt er grote economische schade aangericht die we nu nog niet zien: die van de schoolsluiting. "Je leert veel op school, vooral op de basisschool. Kennis, sociale vaardigheden, maatschappelijke betrokkenheid. Als je daar een achterstand in oploopt, dan betekent dat ook dat je later minder te bieden hebt op de arbeidsmarkt", zegt Van Praag.

"Er zijn veel studies gedaan, al decennialang, naar de opbrengst van opleiding. Grosso modo komt daaruit: een extra jaar onderwijs levert levenslang 8 a 10 procent hoger inkomen op. Nu heeft een hele generatie, kinderen van 4 tot en met 24, te maken met een onderwijsachterstand van ongeveer een half jaar. Dat betekent: gemiddeld genomen hun leven lang 4 procent minder inkomen."

'Elk jaar wordt dat erger'

Er worden internationaal op dit moment verschillende studies gedaan naar het effect daarvan op de economie als geheel. De OESO, het samenwerkingsverband van overwegend rijke landen, concludeerde laatst met de kennis van nu dat een leerverlies van 4 maanden leidt tot een teruggang van het bruto nationaal product van 1,5 procent. "Voor altijd. Dat is enorm. Ik denk dat daar niet genoeg rekening mee gehouden is bij het besluit om de scholen te sluiten."

Effecten van de schoolsluiting zie je nog niet terug in de cijfers van dit moment. Maar dat komt nog wel, zegt Van Praag. "Het gaat om een generatie die 20 jaar beslaat. Als je ervan uitgaat dat iedereen op zijn 25e op de arbeidsmarkt komt, dan zien we volgend jaar een twintigste van het totale effect. Elk jaar wordt dat erger, en de piek ga je zien over 20 jaar."

Deze week werd een steunpakket aangekondigd van 8,5 miljard euro om de achterstanden in het onderwijs in te lopen. "Het is fantastisch, maar het moeilijke is: we weten nog helemaal niet hoe je die achterstanden kan weghalen. Daar zijn geen beproefde methodes voor."

Ook op kortere termijn vallen er economische klappen: faillissementen.

Van Praag en Velthuijsen zijn het erover eens dat het steunpakket genereus is en effectief is gebleken. "Wat we nog niet weten is hoe moeilijk het wordt om de economie te laten doordraaien zonder steun", zegt Van Praag. "Veel bedrijven zullen overbodig blijken, nieuwe sectoren zullen gaan groeien."

Bijzonder beheer

Zoals je hierboven kan zien is het aantal faillissementen nu nog laag, maar verwachten deskundigen dat er in het derde kwartaal een instroom op de afdelingen bijzonder beheer komt. Dat is de 'ziekenboeg' voor bedrijven bij een bank.

De belangrijkste reden daarvoor zijn de uitgestelde belastingen. Dat gaat inmiddels om een bedrag van 13,2 miljard euro.

"Ik maak me vooral zorgen over bedrijven die niet goed gefinancierd de crisis in gingen, en klappen krijgen door corona", zegt Velthuijsen. "De winkelketens, op consument gerichte ondernemingen. Gaan zij na de crisis weer genoeg verdienen om die uitgestelde belastingen en extra leningen die ze zijn aangegaan terug te betalen? Ik vrees in veel gevallen niet."

Bedrijven die het niet redden zullen failliet gaan. En dat betekent ook dat leningen die zij bij de bank hebben niet worden afgelost. "Banken staan er op dit moment goed voor. Dat is essentieel. Ze treffen voorzieningen om die klappen op te vangen, blijkbaar zien zij dingen aankomen." Hoeveel geld banken inmiddels in de zogeheten stroppenpotten hebben gestopt kun je hierboven zien.

Op dit moment daalt de werkloosheid, doordat mensen werk vinden, maar ook ook deels doordat mensen zonder baan stoppen met zoeken naar werk. Als je niet zoekt, tel je niet mee in de cijfers. Met het toenemende aantal faillissementen zal ook de werkloosheid oplopen. En niet alle banen komen terug, denken Velthuijsen en Van Praag.

Vooravond van een transitie

"Er zijn hele conservatieve sectoren waar digitale technologie nu versneld is geaccepteerd", zegt Velthuijsen. "Denk aan de zorg: virtuele consults, de ontwikkeling van vaccins die niet zonder big data had gekund, het massale testen. Maar ook het online winkelen door groepen die dat eerder nog niet deden."

Dat heeft gevolgen voor de werkgelegenheid. "Online vergaderen blijkt niet zo'n groot probleem. Maar businessclass vliegen voor personeel, komt dat terug? Ik denk het niet. Sommige banen gaan permanent verloren. Dat is van alle tijden: nieuwe technologie gaat altijd een beetje ten koste van banen, maar er komen eigenlijk steevast heel veel nieuwe banen voor terug."

Ook Van Praag denkt dat we aan de vooravond van een transitie staan. "Voor sommige regio's wordt dat moeilijk. Als het massatoerisme niet terugkomt is dat voor de regio Amsterdam een klap. Maar misschien komen we wel op iets uit wat qua welvaart beter is, en duurzamer misschien. Dit is ook een mooi moment om die kans te grijpen."

We publiceren elke maand een update over de stand van de economie. Hier vind je alle vorige versies: