Hoe hard wordt de klap, nu economie opnieuw (en zwaarder) op slot zit?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Nederland is op slot gegaan. Negen maanden na de eerste keer, en een stuk zwaarder. Wat doet zo'n lockdown met een economie die al sinds maart te maken heeft met contactbeperkende maatregelen?

"Aan de ene kant krimpt de economie historisch, het sterkst sinds de oorlog", zegt Olaf Sleijpen, directeur monetaire zaken van De Nederlandsche Bank. "Aan de andere kant, als je ziet wat er allemaal is aangericht, had de krimp nog veel erger kunnen zijn."

"Tot nu toe zeggen de lijstjes met cijfers dat het wel meevalt", zegt Mariëtte Hamer, voorzitter van de Sociaal Economische Raad. "Maar ik weet het niet. Ik ben bang dat het minder goed gaat dan we denken."

Lockdown

Afgelopen maandag, voordat de lockdown werd aangekondigd, adviseerde Olaf Sleijpen het kabinet vanuit economisch oogpunt om nu hard in te grijpen. Is dit wat hij bedoelde?

"Ik ben geen viroloog, dus ik kan niet oordelen over individuele maatregelen. Maar het aantal besmettingen nu nog één keer hard omlaag krijgen, met de uitgang uit de crisis in zicht - de vaccins - is economisch gezien slim", zegt Sleijpen. "De economie lijdt schade omdat we in een pandemie zitten. Dus als je wil dat de economie herstelt, dan moet je iets aan die pandemie doen."

Ook Hamer zegt dat de tegenstelling tussen economie en gezondheid schijn is. De lockdown noemt ze onvermijdelijk. "Vriend en vijand zijn het daar wel over eens. Je wil niet in een situatie terechtkomen dat je in een ziekenhuis moet kiezen wie je gaat helpen."

Deze lockdown is in ieder geval een feit, maar dit keer weten we wel beter wat ons te wachten staat dan de eerste keer.

Bij de vorige lockdown kromp de economie historisch, maar toen de maatregelen in de zomer werden versoepeld, werd een deel van dat verlies al wel goedgemaakt. Dit zie je in de grafiek hierboven. "De veerkracht van de Nederlandse economie is groot", zegt Sleijpen.

Dat komt volgens hem door goed beleid. "Deze pandemie zit in dezelfde categorie als een doorbraak van de dijken. Daar kun je je niet tegen verzekeren, en dan moet de overheid inspringen." De overheid heeft sinds het begin van de crisis miljarden overgemaakt aan bedrijven om die overeind te houden, dat kun je zien in de grafiek hieronder. Sleijpen: "Het is gegaan volgens het boekje".

Ook Hamer is positief over het steunpakket. "Natuurlijk heeft de vakbeweging nog iets te wensen en de werkgevers ook, maar over het algemeen doen we heel veel heel snel. Daardoor hebben veel mensen hun baan kunnen behouden."

Hieronder zie je dat op dit moment de salarissen van zo'n 643.000 mensen doorbetaald worden met steun van de overheid.

Het herstel van de economie in de zomer komt ook doordat mensen hun uitgaven gingen inhalen, zegt Sleijpen. Dat geldt voor mensen die hun baan hebben behouden - bijvoorbeeld dankzij het steunpakket - en geld hebben overgehouden tijdens de lockdown. "Mensen gingen in de zomer bijvoorbeeld extra vaak uit eten. Zo'n inhaaleffect verwacht ik na deze lockdown weer."

Hoewel de economie als geheel deels herstelde deze zomer, betekent dat niet dat iedereen dat heeft gemerkt. De coronacrisis raakt de ene groep keihard, en de andere groep helemaal niet.

Aan het begin van de crisis liep de werkloosheid op, zoals je kunt zien hierboven, maar daarna daalde die weer. In november zelfs tot het laagste niveau van het afgelopen half jaar.

"Sommige mensen hebben het heel rustig, maar ik zie ook juist veel bedrijvigheid", zegt Hamer. "Denk aan alle pakjes die bezorgd worden, al het bron- en contactonderzoek dat moet worden uitgevoerd. Op veel plekken is nog steeds werkgelegenheid."

Maar er zijn wel degelijk klappen gevallen. In de grafieken hierboven zie je ook waar die tijdens de vorige lockdown vooral terecht zijn gekomen. De werkloosheid liep op onder jongeren, en het aantal mensen met een flexcontract is afgenomen.

En deze cijfers vertellen volgens Hamer niet het hele verhaal. "Mensen die de arbeidsmarkt op wilden gaan, zitten hier niet altijd bij. En mensen die het hebben opgegeven om een baan te zoeken."

'Veel leed achter verborgen werkloosheid'

Vorige week publiceerde de SER een onderzoek over onder meer statushouders, kwetsbare zzp'ers en mensen met een arbeidsbeperking. "Ik kan me voorstellen dat die mensen het heel moeilijk hadden toen ze het nieuws hoorden over de nieuwe lockdown", zegt Hamer. "Dat is verborgen werkloosheid die je niet terugziet in de cijfers en daar zit veel leed achter."

De groepen die de vorige keer geraakt werden, zullen dit keer weer geraakt worden, verwacht Sleijpen. "Bij de sectoren die dicht moeten werken mensen in flexcontracten, en die mensen zijn vaak ook jonger." Al denkt Sleijpen wel dat bedrijven nu beter in staat zijn om de klap van de lockdown op te vangen dan in het voorjaar.

"Het bedrijfsleven heeft zich aangepast. Ze weten bij welk loket ze moeten zijn om loonsteun aan te vragen voor hun personeel. In maart was die regeling nog niet eens klaar." De maatregelen komen deze tweede keer dus minder hard aan dan de eerste keer, verwacht Sleijpen.

Dat er nog steeds zo weinig bedrijven failliet gaan, zoals je hierboven kunt zien, heeft te maken met het steunpakket. Maar die faillissementen zullen wel komen, verwachten Sleijpen en Hamer, wanneer de steun wordt afgebouwd. En met meer faillissementen loopt ook de werkloosheid verder op.

"Het kan ons overvallen wat er dan op ons afkomt", zegt Hamer. "We weten niet precies wat er schuilgaat achter het steunpakket. Denk aan bedrijven die geen reserves meer hebben en ondernemers die hun pensioen in het bedrijf gestopt hebben."

Wat we wel weten is dat bedrijven investeringen uitstellen, dat kun je ook in de grafiek hierboven zien. "Dat is een probleem, want we staan aan de vooravond van allerlei transities", zegt Hamer. "Digitalisering, de energietransitie. Daar moeten mensen en bedrijven zich naartoe transformeren, en dat kan alleen met investeringen."

Het uitstellen daarvan kan op de lange termijn betekenen dat Nederland gaat achterlopen en dat de economie in de toekomst minder hard groeit. "Daar moet je dus goed naar kijken", zegt Hamer. "Op welke wijze kun je bedrijven helpen toch te gaan investeren?"

"Wij gaan ervan uit dat de bedrijfsinvesteringen ook volgend jaar nog niet aantrekken", zegt Sleijpen. "Voor bedrijven wordt het aflossen van schulden een prioriteit de komende jaren." Zoals je in de grafiek kunt zien hebben bedrijven alleen al bij banken voor zo'n 33 miljard euro extra regelingen getroffen, die moeten worden terugbetaald.

De houdbaarheid van die schulden wordt een aandachtspunt, zegt hij. "Zowel die van bedrijven als die van de overheid." Maar concrete adviezen heeft Sleijpen nog niet. "Je moet nu gewoon de economie stutten met de steunpakketten, dat is wat het is. Als de rookwolken zijn opgetrokken gaan we kijken waar we staan."