Gemengde reacties uit de Arabische wereld op Biden, wat wil hij met de regio?

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

De Amerikaanse presidentsverkiezingen werden ook in het Midden-Oosten op de voet gevolgd. Na vier jaar lang het America first-beleid van president Trump, heeft Biden het binnenkort voor het zeggen. Hij zal vaker de dialoog opzoeken en willen samenwerken. Hoe wordt er in het Midden-Oosten op zijn overwinning gereageerd en wat kunnen we verwachten?

Mensenrechten

President Trump is een trouwe bondgenoot van Saudi-Arabië, een land dat vaak in opspraak komt als het gaat om mensenrechtenschendingen. Veel vrouwenactivisten en critici van het koningshuis zitten vast. "Met Trump kon kroonprins Mohammed bin Salman zijn gang gaan", vertelt Midden-Oostencorrespondent Daisy Mohr. "Hij hield hem vaak een hand boven het hoofd en uitte weinig kritiek."

Neem de moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi. Hij werd in oktober 2018 gedood op het Saudische consulaat in Istanbul. Volgens de Amerikaanse CIA gaf de kroonprins hoogstpersoonlijk de opdracht voor de moord. Maar president Trump deed er weinig mee, spaarde Mohammed bin Salman en liet weten dat de Verenigde Staten een "trouwe partner" van Saudi-Arabië zullen blijven.

Aankomend president Joe Biden beschreef dit als een "gevaarlijke blanco cheque" van Trump aan het Saudische koninkrijk. Vorige maand zei Biden nog dat hij de relaties met Saudi-Arabië zal herzien. Ook gaf hij aan een einde te willen maken aan de Amerikaanse steun aan Saudi-Arabië voor de oorlog in Jemen, die al tienduizenden levens heeft geëist. "Daarin zullen we dus zeker een verandering zien", aldus Mohr.

Met de komst van Biden zullen de banden tussen Saudi-Arabië en de VS net iets minder warm zijn, is de verwachting. Felicitaties aan het adres van de aanstaand president lieten dan ook ruim een dag op zich wachten.

Iran-deal

Saudi-Arabië was ook erg blij met Trump vanwege zijn strategie van "maximale druk" op aartsvijand Iran. Trump stapte in 2018 uit het nucleair akkoord met Iran en legde het land de zwaarste sancties op die het ooit gekend heeft. Iran kwam terecht in een zware economische crisis, verergerd door de coronapandemie.

Biden zegt de nucleaire deal te willen herstellen, mits Iran zich aan de afspraken over het kernprogramma houdt. De Iraanse president Rohani verwelkomt de overwinning van de Democraat en zegt te willen samenwerken als hij de fouten van zijn voorganger corrigeert. Hij doelt dan vooral op het herstel van het nucleair akkoord en opheffing van de sancties. Dit zal ervoor zorgen dat de Iraanse olie-export weer op gang kan komen, een belangrijke inkomstenbron.

Bekijk hier hoe het ook alweer zat met de Iran-deal:

Maar de feitelijke machthebber ayatollah Khamenei vertrouwt de Verenigde Staten niet, ongeacht wie er in het Witte Huis zit. "Het succes van de onderhandelingen over de nucleaire deal zijn dan ook niet bij voorbaat gegarandeerd", vertelt Mohr. "Het wantrouwen tegenover elkaar is groot en dat is de afgelopen jaren alleen maar verergerd. Het zal tijd kosten om het vertrouwen weer terug te krijgen en de relaties op te bouwen."

Daarnaast valt het Mohr ook op dat best wat Iraanse burgers liever Trump zien dan Biden. "Het is niet dat ze Trump zo fantastisch vinden, maar hij sprak wel stevige taal uit tegen de machthebbers. Voor veel Iraniërs was hij de laatste hoop om hen te bevrijden van het regime."

Troepen terugtrekken

Tijdens de verkiezingscampagne vier jaar geleden beloofde Trump dat hij alle Amerikaanse troepen uit Syrië, Irak en Afghanistan zou terugtrekken. Het leverde hem stemmen op van Amerikanen die oorlogsmoe waren en de miljarden dollars aan defensie liever besteed zien worden aan binnenlandse behoeften. Maar het beschadigde ook de reputatie van Amerika als loyale bondgenoot in de regio.

Vier jaar later zijn er nog altijd duizenden Amerikaanse militairen in het Midden-Oosten. Biden wil deze net als Trump terugtrekken, maar minder abrupt. Hij vindt dat het op een verantwoorde manier moet gebeuren. Ook wil hij enkele troepenmachten in de regio houden om te voorkomen dat terroristische groepen opnieuw kunnen groeien.

Israël en de Palestijnse gebieden

De Israëlische premier Netanyahu noemde Trump begin dit jaar nog "de grootste vriend die Israël ooit in het Witte Huis heeft gehad". President Trump heeft zich de afgelopen jaren dan ook bewezen als trouwe bondgenoot.

Hij verhuisde de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem, erkende de Israëlische soevereiniteit in de bezette Golanhoogten en zette de donaties aan hulporganisaties voor de Palestijnen stop omdat het geld niet goed besteed zou worden. Ook kwam hij met een omstreden vredesplan in het voordeel van Israël en bemiddelde hij onlangs bij diplomatieke akkoorden tussen Israël en enkele Arabische landen.

Premier Netanyahu verliest dus een belangrijke bondgenoot. Op Twitter bedankte hij Trump voor zijn inzet voor Israël en feliciteerde Biden met de winst. Hij schreef dat hij de Democraat al bijna veertig jaar kent en dat hij weet dat hij een groot vriend van Israël is. De vraag is of Biden inderdaad net zo trouw zal zijn als Trump.

"Biden staat inderdaad bekend als pro-Israëlisch", vertelt correspondent Ties Brock vanuit Israël. "Maar dat betekent niet dat hij dezelfde koers zal varen als Trump. Zo wil hij de banden met de Palestijnen weer aanhalen en financiële steun aan hen hervatten. Daarnaast is hij een voorstander van een tweestatenoplossing, en kritisch op de bouw van Israëlische nederzettingen in Palestijns gebied.

Brock benadrukt wel dat Trump een erfenis heeft achtergelaten die Biden niet ongedaan zal maken. Zo zal hij de Amerikaanse ambassade niet terugverhuizen naar Tel Aviv en steunt hij de diplomatieke akkoorden tussen Israël en Arabische landen. Biden moedigt andere landen in de regio aan soortgelijke deals te sluiten.

"De Palestijnen weten dan ook dat ze onder Biden niet zomaar een eigen staat zullen krijgen of dat er een einde zal komen aan de groei van nederzettingen. Maar hij lijkt in ieder geval bereid met de Palestijnen te praten en te luisteren naar hun wensen."