Election Day: dit moet je weten over de Amerikaanse verkiezingen

Het is zover: vandaag zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen. De huidige president Trump neemt het op tegen z'n Democratische tegenstander Joe Biden. Blijft de Republikein Trump aan voor een nieuwe termijn, of moet hij het stokje doorgeven aan Biden? Bij Amerikaanse verkiezingen komt veel kijken. We geven antwoord op tien belangrijke vragen over de verkiezingen.

Hoe kun je de verkiezingen volgen bij de NOS?

Dat kan via alle platformen van de NOS. Op NPO 1, NPO Nieuws en via NPO Start maakt de NOS vanaf 23.30 uur de nachtvullende tv-uitzending NOS Amerika Kiest. Vanuit de uitslagenstudio in Hilversum volgen presentatoren Rob Trip, Malou Petter en Jeroen Wollaars de ontwikkelingen op de voet en schakelen ze voortdurend met onze mensen in de VS: correspondenten Arjen van der Horst en Lucas Waagmeester en diverse verslaggevers in de swing states. Daarnaast ontvangen ze, zowel in de studio als online, diverse gasten.

Op NPO Radio 1 praten presentatoren Lara Rense en Chris Kijne van middernacht tot 06.00 uur de luisteraars bij. Vanuit Washington D.C. brengt correspondent Marieke de Vries de uitslagen en het laatste nieuws. Ook is er contact met Nederlanders in de Verenigde Staten en worden reacties en meningen gepeild van gasten.

Uiteraard kun je de hele nacht terecht op NOS.nl of in de NOS-app. De uitzending NOS Amerika Kiest is hier te volgen via een livestream, er is een liveblog met het laatste nieuws en een uitslagentool waar je de uitslagen live in kunt volgen.

De livestream van NOS Amerika Kiest is ook te volgen via de Facebook-pagina van de NOS of via het NOS-YouTube-kanaal.

Hoe werken de Amerikaanse verkiezingen?

De Verenigde Staten kennen een heel ander kiessysteem dan Nederland. De kandidaat met de meeste stemmen is niet per definitie de winnaar van de verkiezingen. Dat komt omdat het kiescollege uiteindelijk bepaalt wie het presidentschap wint, en niet het totaal aantal stemmen. Het kiescollege bestaat uit 538 kiesmannen en het is voor de kandidaten van groot belang wie als eerst 270 kiesmannen wint.

Hoe een kandidaat kiesmannen wint en hoe het kiescollege precies werkt, vertelt correspondent Arjen van de Horst in deze video:

Hoe staan de kandidaten ervoor in de polls en wat zegt dat?

De Democratische kandidaat Joe Biden staat in de peilingen al geruime tijd voor op Trump. Zijn voorsprong schommelt tussen de 6 en 10 procentpunten, schreef correspondent Arjen van der Horst vorige week. De landelijke peiling lijkt dit jaar stabiel. Ondanks de coronapandemie, een economische crisis en grote sociale onrust, zijn er weinig grote verschuivingen geweest.

De NOS maakt steevast gebruik van het gemiddelde van landelijke peilingen en peilingen in afzonderlijke staten. De twee belangrijkste bronnen hiervoor zijn Real Clear Politics en website FiveThirtyEight.

Het is verstandig om een slag om de arm te houden bij opiniepeilingen, om meerdere redenen. Zo zijn het momentopnamen, geen voorspellingen. De peilingen worden vaak beïnvloed door het nieuws van de dag. Daarnaast baseren opiniepeilers hun methodes en modellen op verkiezingsuitslagen uit het verleden, maar de coronapandemie heeft een unieke situatie gecreëerd. Bovendien stemmen veel Amerikanen dit jaar per post en zijn er twijfels of die stemmen wel op tijd aankomen. Dat samen maakt deze verkiezingen onvoorspelbaar.

Welke staten zijn belangrijk en waarom?

Voor presidentskandidaten zijn de swing states - ofwel battleground states - het belangrijkst. In die staten staat niet bij voorbaat vast wat de inwoners zullen stemmen. Dit jaar zijn er in ieder geval zeven swing states die interessant zijn om in de gaten te houden: Pennsylvania, Wisconsin, Michigan, Florida, Ohio, North Carolina en Arizona. De staat Florida is al jarenlang een belangrijke swing state: de afgelopen zes presidentsverkiezingen was de kandidaat die daar alle kiesmannen won, ook diegene die president werd.

Naast de swing states zijn er ook safe states: daar is op voorhand al bekend hoe er wordt gestemd. Zo winnen de Republikeinen meestal in Alabama en de Democraten in New York. Maar de safe states zijn niet genoeg om de verkiezingen te winnen. Daarom voeren de presidentskandidaten actief campagne in de swing states en richten ze zich voornamelijk op die staten waar de meeste kiesmannen te winnen zijn.

Hoe gaat stemmen in coronatijd?

Een deel van de Amerikanen gaat vandaag naar de stembus of is al naar de stembus geweest. Een ander deel van de kiezers stemt per post. Bij de vorige verkiezingen in 2016 stemde een kwart per post, inclusief de president zelf. Vanwege de coronapandemie zijn de regels om per post te stemmen versoepeld.

Maar die regels verschillen per staat. Zo moeten kiezers in sommige staten een aanwijsbare reden hebben om te stemmen per post, bijvoorbeeld ziekte of verblijf in het buitenland. Zij moeten actief hun poststem aanvragen. In andere staten is de pandemie al reden genoeg om te stemmen per post, en krijgen alle geregistreerde kiezers een aanmeldingsformulier opgestuurd waarmee ze de poststem kunnen aanvragen. De huidige president Trump is niet blij met poststemmen en noemt het een bron van diefstal.

Waarom kunnen exitpolls en tussentijdse uitslagen een vertekend beeld geven?

Kort na het sluiten van de stemlokalen kunnen de uitslagen een vertekend beeld geven. In veel staten lopen de Republikeinen voor. Pas als er meer stemmen worden geteld, beginnen de Democraten met een inhaalrace. Dat wordt ook wel de blue shift of red mirage genoemd. De uitslagenkaart kleurt eerst rood (Republikeins) maar wordt dan langzaam steeds blauwer (Democratisch).

Dat vertekende beeld komt vooral omdat veel Democratische kiezers per post stemmen. In sommige staten, waaronder Pennsylvania en Michigan, komen de poststemmen later. De eerste tussenstanden zullen dan ook vooral gebaseerd zijn op fysieke stemmen, waardoor het lijkt alsof de Republikeinen een forse voorsprong hebben. Er kan overigens ook sprake zijn van een blue mirage: in sommige staten, zoals in Florida en Ohio, worden poststemmen al vroeg geteld. Dan lijkt het dus alsof de Democraten winnen en kunnen Republikeinen uiteindelijk een comeback maken.

Wanneer wordt er in een staat een winnaar uitgeroepen door de NOS?

Als alle stemmen in een staat zijn geteld, wordt op basis van de uitslagen in verschillende regio's vastgesteld welke kandidaat 'de staat wint'. Diverse Amerikaanse media doen dan een 'call' en spreken daarmee uit of Trump of Biden de staat wint. De NOS baseert een 'call' op de informatie van persbureau Associated Press en/of een call van twee of meer respectabele media-organisaties. Onder die laatste worden onder meer CNN, Reuters, New York Times, CBS en Fox verstaan.

Er bestaat een kans dat er in een staat geen zekerheid kan worden gegeven over de winnaar. Het blijft dan too close to call. Het kan dagen duren voordat er wel een uiteindelijke winnaar is, bijvoorbeeld omdat er nog poststemmen moeten worden verwerkt.

Wanneer weten we de uitslag?

De stembureaus in de VS sluiten vanwege de verschillende tijdzones niet allemaal tegelijk. De eerste stembureaus sluiten om middernacht Nederlandse tijd, de laatste om 06.00 uur morgenochtend (in Alaska). Het kan echter dagen duren voordat alle stemmen zijn geteld. Doorgaans is de ochtend na de verkiezingsdag al duidelijk wie er heeft gewonnen, maar dit keer bestaat de kans dat er ook dan nog geen duidelijke winnaar is.

Naar verwachting stemt meer dan 50 procent van de kiezers per post, daardoor kan er veel vertraging ontstaan. Het tellen van poststemmen kost veel tijd. En omdat de regels voor poststemmen per staat verschillen, kan het in sommige staten dagen duren voordat alles is geteld. Er zijn staten waar poststemmen tot een week na de verkiezingen nog mogen binnenkomen om meegeteld te worden, waaronder swing states Pennsylvania (6 november), Iowa (9 november) en North Carolina (12 november).

Zal de verliezer de uitslag respecteren?

Het hangt ervan af wie de verkiezingen wint. Biden heeft herhaaldelijk gezegd dat hij de verkiezingsuitslag accepteert als hij verliest. Trump daarentegen zei afgelopen september dat hij zich niet wil committeren aan een vreedzame machtsoverdracht. "De enige manier waarop wij deze verkiezingen verliezen, is als er bij deze verkiezingen vals wordt gespeeld", zei hij.

De president vreest voor stembusfraude en dan met name bij het poststemmen. Hij is niet blij met de aanmeldingsformulieren die kiezers ontvangen, waarmee ze de poststem kunnen aanvragen. Trump suggereert dat die formulieren een vrijbrief zijn voor iedereen die er een in handen krijgt, om illegaal te stemmen.

Overigens is er een grote kans dat de uitslagen van meerdere staten worden aangevochten in de rechtbank, bijvoorbeeld als het gaat om poststemmen die niet meer op tijd kunnen worden geteld. Beide partijen hebben daar al advocaten voor ingehuurd.

Wordt er onrust verwacht?

Er is in ieder geval angst voor. Daarom nemen ondernemers in grote steden voorzorgsmaatregelen, zoals extra beveiliging en worden er winkelpuien dichtgetimmerd. Volgens persbureau AP gaat het om zeker 600 winkels en worden er ook andere gebouwen gebarricadeerd. Ook delen winkeliers op speciale fora tips om hun zaken te beschermen. De politie in New York zou ondernemers bovendien hebben voorbereid op geweldsuitbarstingen.

Bij eerdere verkiezingen werden ook wel veiligheidsmaatregelen genomen, maar niet op zo'n grote schaal.