De cijfers: zo vaak komt dodelijk politiegeweld voor in de VS

• Heleen D'Haens

  redacteur Buitenland

Hands up - Don't shoot, is een van de vele leuzen die demonstranten in de VS schreeuwen naar aanleiding van de dood van George Floyd. De slogan is een aanklacht tegen het gemak waarmee veel Amerikaanse agenten hun wapen trekken, of op een andere manier dodelijk geweld toepassen tijdens of na een aanhouding.

Hoewel er op landelijk niveau in de VS geen cijfers worden bijgehouden over dodelijk politiegeweld, is duidelijk dat het veel vaker voorkomt dan in andere ontwikkelde landen, en dat zwarte Amerikanen er onevenredig hard door worden geraakt. Tot die conclusie komen particuliere organisaties die op basis van eigen onderzoek cijfers verzamelden.

Veel dodelijk geweld door agenten

Een van die organisaties is Mapping Police Violence. Onderzoekers combineren sinds 2013 gegevens uit bestaande databases met eigen onderzoek naar overlijdensberichten, politierapporten en sociale media. Zo schatten ze meer dan 90 procent van het dodelijke politiegeweld in de VS van de afgelopen jaren in kaart te hebben gebracht.

Volgens de onderzoekers stierven alleen al vorig jaar 1098 Amerikanen door politiegeweld, meer dan twee keer zoveel als officieel door de politie gerapporteerd. In 2018 waren het er 1143, het jaar ervoor 1095. In Nederland worden hierover geen officiële cijfers bijgehouden. Wel onderzocht actiegroep Controle Alt Delete dat in 2017 zeven mensen kort na hun arrestatie omkwamen in ons land. Of de politie voor hun overlijden verantwoordelijk was, vermeldt de actiegroep niet.

Vaker zwarte slachtoffers

Ook blijkt uit onderzoek dat zwarte inwoners van de VS onevenredig hard geraakt worden door politiegeweld. Enerzijds door niet-dodelijk geweld: dat wordt veel vaker gebruikt tegen zwarte Amerikanen dan tegen witte, is hieronder te zien:

Anderzijds wordt ook politiegeweld met een dodelijke afloop vaker gebruikt tegen zwarte Amerikanen. Het is voor een zwarte man drie keer waarschijnlijker dat hij overlijdt na een confrontatie met de politie dan voor een witte man, bleek in 2016 uit een studie van de Drexel Universiteit in Philadelphia, die is gepubliceerd in de American Journal of Public Health.

Die vaststelling wordt gestaafd door de cijfers van Mapping Police Violence. Van de mensen die in 2019 omkwamen door politiegeweld, blijkt 24 procent Afro-Amerikaans, terwijl die groep maar 13 procent uitmaakt van de bevolking in de VS.

Dit zijn de cijfers sinds 2013:

In het overgrote deel van de gevallen is het slachtoffer van politiegeweld zelf gewapend. Maar ook onder ongewapende slachtoffers blijkt dat zwarte mensen in het nadeel zijn. Van alle Afro-Amerikanen die sinds 2013 stierven door politiegeweld was volgens Mapping Police Violence 17 procent ongewapend, terwijl dat gemiddeld maar 13 procent was.

Of racisme rechtstreeks de oorzaak is van de oververtegenwoordiging van zwarte Amerikanen in de cijfers, is wetenschappelijk moeilijk vast te stellen, zeggen onderzoekers. Daarvoor zijn volgens hen gegevens nodig van welke bevolkingsgroepen het vaakst in contact komen met de politie, en ook die worden in de VS niet goed bijgehouden.

Agenten zelden veroordeeld

Wat wel duidelijk is, is dat agenten die dodelijk geweld gebruiken daar in de VS zelden voor gestraft worden. Van 2013 tot 2019 werd volgens Mapping Police Violence zo'n 1 procent van hen formeel in staat van beschuldiging gesteld. In nog minder gevallen kwam het tot een veroordeling.

De reden voor dat lage percentage is politie in de VS een grote wettelijke bescherming genieten als het gaat om het gebruiken van geweld. In een rechtszaak is het vaak voldoende als een agent beweert dat hij zich op dat moment bedreigd voelde, ook al was daar in werkelijkheid weinig reden toe.

De bescherming heeft verstrekkende gevolgen: veel openbaar aanklagers zien ertegen op om een zaak te beginnen tegen een agent, omdat de kans groot is dat ze die verliezen. Ook sommige advocaten zijn minder geneigd de familie van slachtoffers te willen bijstaan.

Aanzet tot verandering

De roep om verandering klinkt luid in de VS. Onder demonstranten, maar ook in de politiek. De Democratische partij presenteerde gisteren de Justice in Policing Act of 2020, een voorstel voor een uitgebreide politiehervorming. De partij wil een nationale database waarin geweldsincidenten worden bijgehouden en opleidingsprogramma's om racistische vooroordelen tegen te gaan. Ook de regeling voor qualified immunity moet volgens de partij op de schop.

President Trump reageerde op het plan dat de Democraten "gek zijn geworden". Volgens hem heeft de VS "de beste ordehandhaving ter wereld" en doet de politie in de VS "fantastisch werk", op enkele rotte appels na.