Waarom zijn de branden in Australië zo moeilijk te blussen?

• Rebecca van Dam

  redacteur Online

Bosbranden horen bij Australië. In het zuiden zijn de natuurbranden belangrijk voor de voortplanting van verschillende bomen en gewassen. Maar dit seizoen zijn de branden groter en intenser dan ooit.

Zeker 23 mensen zijn omgekomen, honderden huizen zijn afgebrand, een half miljard dieren gedood en miljoenen hectares bos zijn verwoest, waaronder delen van tropische bossen die eeuwenlang gevrijwaard zijn gebleven van branden. Duizenden inwoners en toeristen in het zuidoosten van het land werden afgelopen week geëvacueerd vanwege oprukkende branden. En dat terwijl het hoogtepunt van het brandseizoen nog moet komen.

In totaal is een oppervlakte groter dan Nederland afgebrand:

De aanhoudende hitte, met temperaturen rond de 50 graden, de wind en de langdurige droogte wakkeren de vlammen almaar aan. De extreme temperaturen volgen op de droogste lente ooit in Australië. In New South Wales en Queensland is sinds begin 2017 weinig regen gevallen, waardoor de anders zo productieve landbouwgebieden nu ten prooi vallen aan de vlammen.

Nederlander Richard de Groot heeft een huis in het gebied dat wordt geteisterd door bosbranden. Hij heeft duizenden liters water klaarstaan voor als het vuur zijn kant opkomt:

"Brand is een natuurlijk proces. Gewone kabbelende branden zijn nuttig en ruimen dode planten op. Maar door de langdurige droogte is er nu heel veel dood materiaal in het landschap. Deze branden zijn van een ongekende grootte", zegt Cathelijne Stoof, natuurbranddeskundige verbonden aan de Wageningen University.

Hitterecords en droogterecords volgen elkaar in rap tempo op. Al drie jaar lang kampt Australië met een recorddroogte, waarbij afgelopen jaar de boeken inging als droogste jaar in een halve eeuw. De vegetatie is zo droog, dat zelfs het kleinste vonkje al een brand kan ontketenen.

In deze video vertellen brandweermensen over de angstige momenten die ze meemaken tijdens het blussen:

Sinds begin november bestrijden duizenden brandweerlieden de honderden branden. Onder hen veel vrijwilligers, die de klok rond werken. Velen van hen zijn uitgeput en getraumatiseerd. Ook is het leger ingezet om te helpen.

Grenzen

"Hoe groot de capaciteit van grondtroepen en luchtsteun ook is, er zijn grenzen aan wat je kunt bestrijden", zegt Stoof. "Vlammen die boven de boomtoppen uitkomen, kun je niet stoppen. Ook niet vanuit de lucht. Want een blusvliegtuig kan alleen de lucht in als het niet te heet is, er niet te veel rook is en er geen harde wind staat. Alleen een grote brandgang, zoals de oceaan, kan het vuur dan tegenhouden. Of een grote verandering van het weer."

De gevaarlijkste branden ontstaan als hete, droge lucht vanuit de woestijn naar de dichtbevolkte kust blaast, waar veel mensen temidden van het groen wonen en er maar een of twee wegen in of uit de stad leiden. "Dit vuur is niet te stoppen", zegt Stoof.

"Het zijn zoveel branden. Vliegvuur, vergelijk het met de vonkenregen in Scheveningen, komt met de wind mee en veroorzaakt veel kleine brandjes. De branden zijn zo intens dat ze hun eigen weer creëren met bliksem en wind. Ook ontstaan vuurstormen waar grote branden bij elkaar komen, die de brand versnellen en onvoorspelbaar maken." Afgelopen week kwam een vrijwillige brandweerman om door zo'n vuurtornado.

Preventieve operaties

Normaal worden grote branden onder controle gehouden door preventieve vuren aan te steken. Maar die gelegenheid is er niet, omdat het amper regent en er elke dag meer branden ontstaan.

"Als het windstil is en het weer gunstig, heb je de kans om preventieve operaties uit te voeren. We branden stukken bos af zodat het vuurfront daar niet doorheen kan branden", zegt de in Australië woonachtige Nederlander Jeroen van Veen op NPO Radio 1. Van Veen stond de afgelopen weken als brandweercommandant middenin de bosbranden.

Ook woeden de branden vooral in afgelegen, slecht bereikbare gebieden. Voor brandbestrijders is het dus moeilijk daar te komen met hun blusmaterieel.

De branden leiden tot felle discussies over het klimaatbeleid van de Australische regering. Critici vinden dat die te weinig doet tegen klimaatverandering en zien de bosbranden als een gevolg daarvan.

Maar premier Morrison noemt het ongeloofwaardig om een rechtstreeks verband te leggen tussen de branden en de klimaatverandering. Op de achtergrond speelt mee dat Australië wereldwijd de grootste exporteur van kolen is. De premier benadrukt dat er tienduizenden Australiërs in de sector werken en die banen wil hij behouden.

Wetenschappers en natuurbeschermers waarschuwen al langer dat natuurbranden frequenter en intenser worden door de klimaatverandering. "Dit zijn de omstandigheden die je verwacht bij klimaatverandering. Het veroorzaakt problemen die vaker gaan voorkomen. Daarom is het belangrijk dat de CO2-uitstoot omlaag gaat. Maar ook om het landschap zo in te richten dat de branden beter beheersbaar zijn, bijvoorbeeld door te zorgen dat het vuur op de grond blijft en niet de boomtoppen bereikt", aldus Stoof.

Groot brandgevaar

De top van de Australische brandweer heeft afgelopen jaar herhaaldelijk gevraagd om een spoeddebat met de regering, weet Jeroen van Veen: "De regering heeft niet gereageerd, daar schrik je van. De vraag kwam vanuit gepensioneerde brandweercommandanten, oftewel mensen die alle kennis hebben. Ze wezen op vergroot brandgevaar. Maar de regering bleef een debat weigeren, omdat ze daarmee zouden toegeven dat klimaatverandering wel bestaat."

David Ritter, hoofd van Greenpeace Australië, twitterde deze week dat de overheid sinds 2012 18 keer is gewaarschuwd voor een ramp als deze:

Op dit moment zou Australië vooral geholpen zijn met regen, maar volgens de voorspellingen houdt de droogte voorlopig nog aan. "Met nog een aantal weken te gaan, vraag je je af of het pas stopt als alles is afgebrand", zegt natuurbranddeskundige Stoof.

Bovendien zal regenval weer andere problemen met zich meebrengen, verwacht ze. "Door de hevigheid en grootte van de branden, gaat de hitte dieper de bodem in. Als het uiteindelijk gaat regenen in de gebieden waar drinkwater wordt gewonnen, spoelt de vruchtbare bovengrond weg en komt er as in de drinkwaterbekkens. Ook modderstromen kunnen voor nieuwe problemen zorgen."