De Turkse inval in Noord-Syrië wordt ook op het NAVO-hoofdkwartier in Brussel nauwlettend gevolgd. Turkije, een NAVO-lid, trok Syrië binnen om te vechten tegen Koerdische milities, die op hun beurt jarenlang werden gesteund door de belangrijkste NAVO-bondgenoot: Amerika.
"NAVO-wapens tegen NAVO-wapens", zo vatte oud-NAVO-baas Jaap de Hoop Scheffer het samen. Inmiddels hebben de Verenigde Staten sancties afgekondigd tegen Turkije.
Nu ook het leger van de Syrische president Assad zich met de strijd bemoeit, ontstaat voor de NAVO opnieuw een complexe situatie. Want wat als Assads troepen straks Turkije aanvallen? Zijn de andere NAVO-partners dan niet verplicht om de Turken bij te staan, terwijl ze eigenlijk tegen de strijd zijn?
De Luxemburgse minister van Buitenlandse Zaken Jean Asselborn, een ervaren rot, waarschuwde al voor de casus foederis: de oude NAVO-regel waarbij de aanval op een lidstaat wordt gezien als een aanval op alle NAVO-leden. In hoeverre zet de Turkse inval in Noord-Syrië de NAVO onder druk?
'Living apart together'
Militair deskundigen gaan er niet van uit dat snel andere NAVO-landen bij de strijd betrokken raken. Maar voor het bondgenootschap is de situatie wel slecht, zegt generaal-majoor buiten dienst Frank van Kappen. "Een lidstaat als Turkije die allemaal dingen doet zonder enig overleg met de rest van de NAVO, zoiets kun je niet hebben. De solidariteit staat echt onder druk."
Defensiespecialist Dick Zandee van instituut Clingendael omschrijft de relatie tussen Turkije en de rest van de NAVO als living apart together. "Turkije is een merkwaardige bondgenoot geworden", zegt hij. "De Turken doen nog wel mee aan missies, bijvoorbeeld in Kosovo. Dus praktisch is er nog wel samenwerking. Maar politiek gezien is de verhouding heel vreemd."
De gewapende strijd in Noord-Syrië is daar het laatste voorbeeld van, maar de interne spanning loopt al langer op. Zo kocht Turkije onlangs een Russisch raketsysteem - hoogst ongebruikelijk voor een lid van de NAVO.
Als reactie stopte de VS met het leveren van F-35-straaljagers. Terwijl Ankara nauw betrokken was bij het JSF-project en van plan was honderd van deze gevechtsvliegtuigen te kopen. Ook doet Turkije zaken met Iran, iets dat vooral de Amerikanen een doorn in het oog is.
"Het is een trendmatige ontwikkeling, waarbij president Erdogan de panelen heeft verschoven", zegt Zandee. "Door zijn oriëntatie op Rusland en de enorme verdeeldheid tussen Turkije en de VS, is automatisch ook de relatie tussen Turkije en de rest van de NAVO verstoord."
Rijst de vraag: wat doet Turkije nog in het bondgenootschap? Her en der wordt geopperd om het land uit de NAVO te zetten - iets wat overigens niet kan. Maar zelfs als het mogelijk was, zou het in niemands belang zijn volgens Van Kappen.
"Als we te maken krijgen met een grootschalig conflict, dan hebben we Turkije heel hard nodig. Het ligt geopolitiek gezien op een belangrijke plek. En Turkije heeft op de VS na het grootste leger van de NAVO." Value based politiek lijdt onder interest based politiek, is zijn conclusie.
Maar ook voor Turkije blijft de NAVO belangrijk. "Erdogan heeft toch in de gaten dat je in deze tijd niet alleen moet staan op het wereldtoneel. Turkije speelt gevaarlijk spel, maar kijkt uit dat ze niet buiten de lijntjes kleuren. Het is al moeilijk om mét bondgenoten een conflict te beheersen. Maar het is een grotere nachtmerrie om het zonder bondgenoten te moeten doen."
'Erosie van binnenuit'
De NAVO als instituut lijdt daar wel onder, zegt Zandee. "Dat erodeert van binnenuit. Turkije is naar de letter dan wel een volwaardig bondgenoot, de facto is dat niet meer zo. Bijvoorbeeld door zaken te doen met Moskou. Dat tast de solidariteit aan."
Dat maakt het ook voor NAVO-baas Jens Stoltenberg lastig om een standpunt in te nemen. "Hij kan alleen maar heel voorzichtig zijn. Je kunt niet zomaar een bondgenoot afvallen." Van Kappen: "Dat is inderdaad zijn probleem. Voordat Stoltenberg iets zegt dat politiek relevant is, moet hij dat afstemmen." En de leiders met wie hij dat moet doen, zijn verre van eensgezind.
Zandee wil nog wel iets nuanceren: de NAVO is ervoor opgericht om de leden te beschermen. De organisatie gaat niet direct over militaire betrokkenheid bij oorlogen van bondgenoten buiten het verdragsgebied, zegt hij. "Hoe vaak is de VS niet ergens een operatie begonnen?"
De zogenoemde Artikel 5-procedure, waar Jean Asselborn voor heeft gewaarschuwd, is voorlopig niet aan de orde. "Dat is te voorbarig", zegt Zandee. "Want als de Turken al worden aangevallen, is dat buiten Turks grondgebied."
Maar een prominente rol is er voor de NAVO of het Westen evenmin, zo zijn de deskundigen het eens. Van Kappen: "Alleen de Russen, die de Syrische troepen van president Assad steunen en ook bondgenoot zijn van Turkije, kunnen de balans doen doorslaan."