Arbeidsmigratie in EU: van 'De deur staat open' tot 'Kom alsjeblieft terug!'
Vrij verkeer van personen en goederen, het is één van de stokpaardjes van de Europese Unie. Maar voor sommige Zuid- en Oost-Europese landen is het juist de oorzaak van grote problemen. "Die landen lopen leeg door arbeidsmigratie. Veel burgers vertrekken naar andere EU-landen om daar te gaan werken waardoor er grote gaten vallen in de beroepsbevolking."
Aan het woord is Susi Dennison, senior fellow bij de European Council on Foreign Relations (ECFR), een Europese denktank. "Als EU-politici het hebben over zorgen om migratie, dan gaat het in negen van de tien gevallen om zorgen over immigratie. Ten onrechte".
Vertrekverbod
Ze verwijst naar een peiling van de ECFR onder burgers in 15 EU-landen. "Want kijk naar Italië, Spanje, Griekenland, Hongarije, Polen en Roemenië. Daar maken de inwoners zich meer zorgen over het vertrek van hun eigen burgers dan over vreemdelingen die het land binnenkomen."
Die zorgen gaan zelfs zover dat een meerderheid van de bevolking in die landen wil dat de regering maatregelen neemt. Als het aan hen ligt wordt het voor landgenoten verboden om voor langere tijd het land te verlaten. "Dat vond ik een van de opvallendste bevindingen van onze opiniepeiling", vertelt Susi Dennison.
"Nu - bijna 30 jaar na de val van de Berlijnse muur - willen burgers in verschillende EU-landen het illegaal maken om voor langere periodes te vertrekken. Als een deel van de bevolking voor zulke verregaande maatregelen is, dan moeten de zorgen wel heel groot zijn. En wordt het tijd dat we die zorgen serieus gaan nemen."
Neem bijvoorbeeld Italië. Een van de landen waar de problemen op de arbeidsmarkt al goed merkbaar zijn. Hoewel er ook arbeidsmigranten naar het land toekomen, verliest Italië per saldo arbeidskrachten. "Het zijn hier voornamelijk de hoogopgeleide jongeren die vertrekken, want in Italië zelf zien ze geen kansen", vertelt correspondent Mustafa Marghadi.
Braindrain
De Italiaanse regering ziet deze braindrain zeker als een probleem, maar een adequaat beleid om de vertrekkende jongeren op andere gedachten te brengen is er niet. "De regering is vooral bezig beleid uit te voeren dat aanslaat bij de eigen achterban. Neem bijvoorbeeld de verlaging van de pensioenleeftijd, dat is een maatregel die vooral gericht is op de oudere generaties." Volgens Marghadi probeert de regering dit te verkopen als een gunstige maatregel voor de jongeren. "Ze zeggen: 'Dankzij deze maatregel gaan er binnenkort zo'n 400.000 Italianen met pensioen en dus komt er dan ruimte vrij voor jongeren op de arbeidsmarkt'."
Dat klinkt op het eerste gezicht aannemelijk, maar toch is deze bewering flauwekul, vertelt Marghadi. In Italië hebben veel bedrijven namelijk te maken met dubbele bezetting. "Het ontslagrecht is hier ontzettend streng. Mensen die niet goed functioneren blijven dus vaak op hun post zitten." Veel Italiaanse bedrijven hebben daardoor te maken met een overschot aan personeel. Als er straks 400.000 Italianen met pensioen gaan, betekent dat dus niet dat er ook automatisch 400.000 banen vrijkomen.
"Met dit soort maatregelen schieten de jongeren in Italië dus vrij weinig op", vertelt Marghadi. "Op zoek gaan naar een baan in een land als Frankrijk, Nederland of Duitsland blijft voor veel van hen dus de aantrekkelijkste optie."
Maar hoe wordt er in die ontvangstlanden eigenlijk op de toestroom van arbeidsmigranten gereageerd? "In Duitsland - met 186.000 arbeidsmigranten die het land binnenkomen de grootste netto-ontvanger - staan ze erom te springen", vertelt correspondent Judith van de Hulsbeek.
"Duitsland heeft te maken met een sterke vergrijzing, die snel toeneemt. Volgens recent onderzoek heeft het land tot 2060 per jaar 260.000 migranten nodig om de gevolgen van die vergrijzing op te vangen. Dus de deur staat meer dan open voor arbeidsmigranten hier".
In verschillende Poolse supermarkten hoor je inmiddels alleen nog maar Oekraïens.
Kijken we naar buurland Polen, dan is het contrast groot. Dat land heeft juist te maken met een grote leegloop en wil niks liever dan dat arbeidskrachten terugkomen. "In Polen roept de premier: Kom terug! We hebben jullie nodig", aldus Van de Hulsbeek. "Ook in het dagelijks leven is het vertrek van arbeidskrachten daar goed merkbaar. In verschillende Poolse supermarkten hoor je inmiddels alleen nog maar Oekraïens."
Dat is een rechtstreeks gevolg van de arbeidsmigratie binnen de EU. "Om het tekort aan arbeidskrachten op te vullen heeft Polen namelijk op haar beurt de afgelopen jaren weer een miljoen Oekraïners opgenomen." Want van de oproep van de premier trekken weinig Polen zich iets aan. "Het is voor veel Polen aantrekkelijker om in andere EU-landen te gaan werken, de lonen liggen daar nou eenmaal beduidend hoger."
Datzelfde probleem speelt onder meer in Hongarije, Roemenië en Bulgarije, ziet correspondent Mitra Nazar. "De zorgen zijn hier groot. In Roemenië bijvoorbeeld speelde het al voor toetreding tot de Europese Unie. Maar sinds 2007, de daadwerkelijke toetreding, is het heel hard gegaan".
Het zijn hier zowel de hoog- als de laagopgeleiden die het land verlaten. "Laagopgeleiden migreren vaak om te kijken of ze een beter leven kunnen opbouwen in een ander EU-land. Daarnaast is er in veel EU-landen ook genoeg werk voor hoogopgeleiden zoals specialisten in de zorg of IT-ers. Het is niet dat die vacatures er in Roemenië niet zijn, maar in andere landen verdienen ze meer en dus vertrekt die groep ook."
Ook in Kroatië - het jongste lid van de EU - staan de problemen van arbeidsmigratie inmiddels op de kaart. "Kroatië kijkt naar de landen om zich heen en ziet daar de enorme tekorten op de arbeidsmarkt. En ze realiseren zich, als wij niks doen dan zal dit op de lange termijn ook bij ons gebeuren."
En dus maakt de Kroatische regering in allerijl nieuw beleid om tekorten op de arbeidsmarkt tegen te gaan. "Kroatië speelt paniekvoetbal", legt Nazar uit. Zo mogen gepensioneerden langer doorwerken waarbij ze bovenop hun salaris ook gewoon nog hun maandelijkse pensioenuitkering krijgen. "Een maatregel die op de lange termijn onhoudbaar zal zijn. Maar dat vinden ze voor nu geen probleem, als de gaten op de arbeidsmarkt maar worden opgevuld."
