Brussel heeft haast met verdere uitbreiding van Europese Unie

• Guus Boeren

  redacteur Brussel

• Tijn Sadée

  Correspondent Europese Unie

Kandidaat-lidstaten van de EU hebben het afgelopen jaar flinke stappen gezet richting aansluiting. Dat blijkt uit de uitbreidingsrapporten die de Europese Commissie heeft gepresenteerd.

Jaarlijks brengt de Europese Commissie rapporten uit waar de voortgang van de kandidaat-landen wordt bekeken. Het zijn er nu tien: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Moldavië, Georgië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië, Oekraïne en Turkije (waarmee de onderhandelingen de laatste jaren zijn bevroren).

Dit jaar wordt daar met extra aandacht naar gekeken, want bij de recente verkiezingen in Moldavië en Georgië was EU-lidmaatschap hét thema. Ook de tour van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorige week langs alle kandidaat-landen op de Balkan maakte duidelijk dat uitbreiding voor haar Commissie hoog op de agenda staat.

Dat het voor Brussel zo'n urgente kwestie is, komt door de oorlog in Oekraïne. "De uitbreiding zit in een enorme versnelling," vertelt EU-topdiplomaat Angelina Eichhorst. De Nederlandse was de afgelopen jaren nauw betrokken bij het uitbreidingsproces. "Door de oorlog is de geopolitieke noodzaak voor uitbreiding hoog."

Nieuwe stappen

In de rapporten staat dat de Commissie reden ziet om bij verschillende kandidaten nieuwe stappen te zetten in het toetredingsproces. Daar moeten eerst wel alle EU-landen het mee eens zijn. Dat ze dat zijn, is niet vanzelfsprekend. In verleden is flinke vertraging opgelopen door individuele blokkades van EU-landen.

Zes van de tien landen die op dit moment in de wachtkamer zitten, liggen op de Westelijke Balkan. Jaren verliep de toetreding van die landen stroperig, maar de EU probeert nu met een nieuwe aanpak weer vaart in het proces te krijgen. Als landen hervormingen doorvoeren, krijgen ze daar investeringen en toegang tot de Europese markt voor terug.

Economisch visfuik

Zo probeert de EU deze landen stap-voor-stap te integreren. Topdiplomaten in Brussel spreken over een 'visfuik' waarin de landen langzaam richting meer economische integratie zwemmen. Volgens Eichhorst kijken de kandidaat-landen daarbij ook naar elkaar. "In Montenegro gaat het nu heel snel, de Serviërs kijken daarnaar en denken dan 'wij moeten eerst!'."

Die strategie lijkt zijn eerste vruchten af te werpen. Met Albanië opende de EU een paar weken geleden de eerste hoofdstukken van de onderhandeling. Montenegro is al wat verder, daar kan volgens het rapport begonnen worden met het sluiten van bepaalde onderhandelingshoofdstukken. Dat land wordt ook genoemd als eerste nieuwkomer; in 2028 zou het land kunnen toetreden.

Maar er blijven ook zorgen. In het rapport over Bosnië en Herzegovina zegt de Commissie dat de hervormingen sinds begin dit jaar zijn vastgelopen.

Ook Servië ligt onder een vergrootglas. Dat land zoekt naast hechtere banden met de EU ook naar partnerschappen met China en Rusland. "Servië zal op termijn zijn buitenlandpolitiek moeten afstemmen op die van de EU, anders komt de toetreding in gevaar," zei EU-buitenlandchef Borrell bij de presentatie van de rapporten.

Ook aan de oostkant van de Europese Unie willen landen bij de EU. Voor Oekraïne is EU-lidmaatschap nog altijd een belangrijk doel. De Europese Commissie hoopt dat de onderhandelingen volgend jaar van start kunnen gaan, mits Oekraïne dan aan alle eisen voldoet.

Russische invloed

De Commissie wil ook met Moldavië stappen zetten. Dat land bevindt zich op dit moment op een dun koord als het gaat om toetreding. In het referendum van anderhalve week geleden sprak een heel kleine meerderheid zich uit voor het vastleggen van de Europese toekomst van het land in de grondwet. Of de Europese koers van Moldavië daarmee definitief is, is de vraag. Dit weekend is er de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. De pro-Europese president Sandu neemt het daarin op tegen een pro-Russische kandidaat.

In Georgië lijkt EU-lidmaatschap steeds verder weg. De Commissie zegt dat de toetreding tot stilstand is gekomen door de acties van de Georgische overheid, zoals het invoeren van een buitenlandse-agentenwet. Ook is de EU kritisch over de verkiezingen van afgelopen weekend waarbij melding is gemaakt van grootschalige fraude. Het Openbaar Ministerie in Georgië startte vandaag een onderzoek daarnaar.

Ondanks de nieuwe energie in het uitbreidingsproces zijn er dus nog genoeg uitdagingen voor de uitbreidingsagenda van de EU. Diplomaat Eichhorst hoopt dat de EU de nieuwe impuls doorzet. Volgens haar is het belangrijk dat de EU sterker wordt. "Met uitbreiding heb je er weer extra stemmen bij, ook op wereldniveau."