Moldaviërs stemmen in EU-referendum overschaduwd door Russische inmenging
Toen Evghenia het aanbod kreeg dat ze 15.000 roebels zou krijgen als ze tegen zou stemmen en ze kennissen zou overtuigen om dat ook te doen, was dat voor haar makkelijk geld verdienen. Ze was geen fan van de pro-Europese koers waarover vandaag gestemd wordt in Moldavië. "We gingen het dorp rond en maakten een lijst van mensen die ook tegen wilden stemmen", zegt Evghenia tegen de NOS.
De gepensioneerde Evghenia is een van de 130.000 Moldaviërs die volgens de autoriteiten de afgelopen weken geld hebben gekregen van de pro-Russische oligarch Ilan Shor. Omgerekend is het zo'n 140 euro per persoon. Het is een van de vele manieren waarop Shor samen met Rusland de stembusgang probeert te manipuleren.
Het EU-referendum valt samen met de presidentsverkiezingen. Het gaat over de vraag of de pro-Europese koers van het land verankerd moet worden in de grondwet. De oorlog in buurland Oekraïne en zorgen over wat dit betekent voor de toekomst van Moldavië heeft deze discussie de afgelopen jaren op scherp gezet.
Hervormingen
Onder president Maia Sandu heeft het land in een rap tempo hervormingen doorgevoerd tegen corruptie en voor de rechtsstaat. Moldavië heeft de ambitie om in 2030 lid te worden van de EU. Dit moet met de grondwetswijziging naderbij komen, is het idee.
Een meerderheid van de Moldaviërs wil verder met de EU, blijkt uit peilingen. De verwachting is dat president Sandu een tweede termijn wint, al is haar populariteit onder meer vanwege de grote inflatie in Moldavië een stuk gedaald. Als Sandu niet genoeg stemmen krijgt, komt er een tweede ronde, wat een tegenvaller zou zijn voor de president.
Maar spannender vandaag is het EU-referendum. Hierbij moet blijken welk effect de ongekende pro-Russische campagne heeft op de uitslag. Moldavië is al jaren het doelwit van grootschalige desinformatie. Daar komt nu het betalen voor stemmen bij. Autoriteiten zeggen dat ze het netwerk hiervoor hebben opgerold. Alleen is niet duidelijk hoe ze ervoor willen zorgen dat dit de uitslag niet gaat beïnvloeden.
Evghenia kreeg het geld gestort op een Russische bankrekening. Omdat ze er vanwege de sancties niet bij kon, betaalde ze iemand om het bedrag voor haar op te nemen. Evghenia vermoedt dat deze persoon hiervoor naar Transnistrië is gereisd, de separatistische regio die door Rusland wordt aangestuurd in het oosten van Moldavië. Dat is de enige plek in de buurt waar Russisch geld opgenomen kan worden.
Later bleek dat het geld geen gift was, maar een lening bij een Russische bank. Evghenia maakt zich nu grote zorgen dat ze het geld terug moet betalen en dat ze ook nog problemen kan krijgen met Moldavische autoriteiten.
Het brein achter de operatie, Shor, is zelf burgemeester van een Moldavisch stadje. Momenteel leeft hij in Rusland en Israël omdat hij is veroordeeld voor het wegsluizen van omgerekend honderden miljoenen euro's.
Shor is de spin in het pro-Russische web dat vanuit Moskou probeert de politiek van Moldavië te sturen. Zijn partij speelt in op nostalgie naar de Sovjet-Unie waar Moldavië ook deel van uitmaakte en hamert erop dat het land onder de vleugels van Rusland beter af. Is. Hij betaalt mensen om naar anti-regeringsdemonstraties te komen. Ook bouwde Shor de afgelopen jaren meerdere pretparken met gratis entree.
In de zuidelijke regio Gagaoezië staat sinds een paar maanden zo'n gloednieuw gratis toegankelijk pretpark van Ilan Shor, al zien bezoekers het als een onschuldig project:
Volgens politiek journalist Nicolae Negru zijn de verkiezingen en het referendum net zo belangrijk voor Moldavië als de onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie in 1991. "Dit is het moment dat we besluiten dat we echt onafhankelijk zijn en ons eigen lot bepalen", zegt Negru. "Willen we het oorlogspad volgen van Rusland of het vredespad van Europa?"
Maar alle tactieken die Rusland toepast in Moldavië hebben effect. "We zien dat het aantal voorstanders van Europese integratie een klein beetje is gedaald", zegt hij. "Rusland verspreidt desinformatie, manipuleert en maakt burgers bang dat als ze integreren met Europa, ze hun land en soevereiniteit kwijtraken."
Ook als het referendum een 'ja' oplevert, zijn er zorgen over het vervolg. Er wordt rekening gehouden met demonstraties en andere acties van Rusland. Kort voor de verkiezingen werden meerdere jongeren opgepakt die "destabiliserende" plannen zouden hebben. Ze werden aangestuurd door de organisatie van Shor, zeggen autoriteiten, en getraind door Russische huurlingengroepen.
