Is de NAVO-norm van 2 procent wel genoeg? 'Meer nodig dan alleen geld'

Om Nederland toekomstbestendig te maken voor dreigingen en oorlogen is veel meer nodig dan alleen voldoen aan de NAVO-norm van 2 procent, de norm die Nederland dit jaar voor het eerst gaat halen. Volgens deskundigen is het noodzakelijk dat het ministerie van Defensie structureel investeert en efficiënter te werk gaat.

"Jarenlang hebben we het laten versloffen en daar betaal je nu de prijs voor", zegt oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif over de manier waarop Defensie in de afgelopen jaren te werk is gegaan. De oud-commandant stelt dat de vele jaren van bezuinigingen veel minder hebben opgeleverd dan al het geld dat nu moet worden uitgegeven om alles weer op te bouwen.

De NAVO maakte gisteren bekend welke landen de NAVO-norm dit jaar gaan halen. Van de 32 NAVO-landen voldoen er dit jaar 23 aan de zogenoemde tweeprocentsnorm, waaronder dus Nederland. Vorig jaar haalden nog maar 11 landen de norm. "Nog nooit voldeden zoveel landen eraan", zei secretaris-generaal Jens Stoltenberg over de nieuwe cijfers.

Russische dreiging

De dreiging van Rusland en de oorlog in Oekraïne spelen voor landen een grote rol bij de keuze om hun defensiebudget te vergroten, ziet Sabine Mengelberg. Ze is universitair docent Internationale Veiligheidssamenwerking aan de Nederlandse Defensie Academie en heeft onder meer onderzoek gedaan naar veranderingen in de Europese veiligheidsstructuur.

"Het is een natuurlijk mechanisme: hoe groter de dreigingen, hoe meer landen elkaar opzoeken en elkaar nodig hebben." En dat is precies waar de NAVO op is gebaseerd: solidariteit.

Dat het zolang heeft geduurd voordat de landen op die tweeprocentsnorm zitten, noemt De Kruif "bizar". "In 2014 was daar het streven om tien jaar later, dit jaar dus, naar die 2 procent te zijn gestegen. Het heeft heel lang geduurd." Zouden die zogenoemde achterblijvers die belofte ook hebben ingelost zonder de invasie van Rusland in Oekraïne? "De vraag stellen is hem beantwoorden", zegt De Kruif. "Nee, absoluut niet."

Dat Nederland nu wél de NAVO-norm heeft gehaald, zegt eigenlijk ook niet zo heel veel, zeggen de deskundigen. "Het is, en dan zeg ik het nog mild, een gepimpt getal", zegt De Kruif. "We hebben er pensioenen, wachtgelden en andere zaken die geen direct verband hebben met defensie bijgetrokken."

Dat de uitgaven voor defensie zijn opgehoogd, van 10,7 miljard in 2023 naar 21,4 miljard in 2024, is een goede stap, maar nog lang niet genoeg. Willen we, zoals demissionair premier Rutte en toekomstig secretaris-generaal van de NAVO zegt, echt "onze eigen broek op kunnen houden", dan moet er meer gebeuren.

Wisselende wensen

Dat betekent niet per definitie meer geld, maar er moet ook gekeken worden naar bijvoorbeeld een andere manier van bedrijfsvoering, stelt De Kruif. "Als we over tien jaar nog een veilige wereld willen hebben, moet je dingen anders doen. Je moet inzetten op innovatie en een efficiëntere manier van bedrijfsvoering."

Daarbij, vult Mengelberg aan, is het vooral belangrijk wáár je het geld aan uitgeeft. En daarin verschillen de NAVO-lidstaten enorm.

"IJsland heeft bijvoorbeeld geen eigen krijgsmacht, terwijl een ander land er weer vier heeft", schetst Mengelberg. "Voor landen als Spanje, Portugal en Italië speelt migratie weer een grote rol, terwijl Turkije terrorisme als grootste dreiging ziet. En voor Finland en de Baltische Staten de Russische dreiging de boventoon voert", aldus de universitair docent. "Vanuit de NAVO is er wel een streven waar die 2 procent naar toe gaat, maar het is echt aan de landen zelf om dat in te vullen. De NAVO kan dat niet afdwingen."

'Reageren altijd veel te laat'

De Kruif en Mengelberg onderstrepen de noodzaak om te blijven investeren in defensie. De Kruif: "Jarenlang hebben we te laat gehandeld. We reageren pas als we met onze rug tegen de muur staan. Je ziet het met Groningen, de toeslagenaffaire en de pandemie. Datzelfde geldt ook voor defensie." En dat geluid klinkt zeker niet voor het eerst.

Twee jaar geleden, kort na de Russische invasie in Oekraïne, zei defensie-expert Danny Pronk van Instituut Clingendael al dat Nederland door jaren van bezuinigingen en achterstallig onderhoud er niet goed voorstaat. "Het ontbreekt eigenlijk aan alles. We missen bijvoorbeeld mensen om bepaalde vacatures in te vullen. Maar het ontbreekt ook aan materieel, reserve-onderdelen en voorraden. Defensie staat er niet erg best voor", aldus Pronk destijds.

Maar er is ook goed nieuws is, stellen Mengelberg en De Kruif. Hoewel 2 procent volgens hen bij lange na niet genoeg is om onze verdediging op orde te krijgen, is de ernst van de situatie toch een beetje doorgedrongen bij overheden. "Anders zouden die budgetten niet worden verhoogd", zegt De Kruif. "We komen van ver", zegt Mengelberg. "Er werd altijd gezegd dat we het in 2024 niet zouden halen, maar er is een grote stap gemaakt."