Terug van weggeweest: de keffiyeh, symbool van Palestijnse staat

• Stijn Wiegerinck

  redacteur Online

Je kon ze niet missen bij al die pro-Palestijnse demonstraties van de laatste tijd. De zwart-witte of rood-witte Arabische hoofdbedekking: de keffiyeh, die ook Palestijnse sjaal wordt genoemd.

Dat laatste is niet zo gek want deze katoenen of wollen doek symboliseert ook in Nederland het streven van de Palestijnen naar een eigen onafhankelijke staat. Vanaf de jaren 60 dook hij steeds weer op in het straatbeeld, soms als politiek statement, dan weer als modeaccessoire. Hoe is dat zo gekomen?

Herkomst

Daarover zijn de meningen verdeeld. De romantische versie is dat de voorloper al een paar duizend jaar geleden ontstond bij bedoeïenen in het huidige Irak. Ze trokken als nomaden door de woestijn en dan was het handig om iets om je hoofd te hebben dat in de zomer verkoeling bood en in de winter je hoofd warm hield.

"Je moet heel voorzichtig zijn met dat soort verhalen", zegt archeoloog en design-historicus Gillian Vogelsang-Eastwood van het Textile Research Centre in Leiden. "Er is geen bewijs, behalve een paar illustraties en wat beelden en zo. Het is een interpretatie."

Bewijs is er volgens haar wel uit de 19e eeuw, uit Syrië. "Van daar is hij verder verspreid, ook naar het gebied dat nu uit de staat Israël en de Palestijnse gebieden bestaat. Oorspronkelijk is hij zwart-wit."

Opstand

In de jaren 30 van de vorige eeuw wordt de keffiyeh het symbool van Palestijns streven naar een eigen staat. Het gebied dat nu uit Israël en de Palestijnse gebieden bestaat, stond toen onder controle van Groot-Brittannië.

In 1936 kwam de bevolking in opstand tegen de Britse overheersing en de vestiging van Joden, met name uit Oost-Europa. Deze opstand werd door boeren gedragen die de keffiyeh droegen. De opstand werd neergeslagen, maar de herinnering aan de gezamenlijke strijd en het symbool daarvan leefde voort.

De rest van de wereld raakte er in de jaren 60 mee bekend door terreuracties van Palestijnse milities die het ontstaan van de staat Israël in 1948 wilden terugdraaien en vanaf 1967 ook de bezetting van de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever die toen door Israël werden veroverd.

PLO-leider Yasser Arafat werd het boegbeeld van het verzet. Hij droeg steevast de keffiyeh, liefst zo gedrapeerd dat het doek op zijn rechterschouder de vorm op de landkaart aannam van de gedroomde Palestijnse staat.

"Op die manier heeft hij een grote rol gespeeld bij de verspreiding van de sjaal", zegt Ninke Bloemberg, conservator mode bij het Centraal Museum in Utrecht. "Er zijn natuurlijk ontzettend veel foto's van hem met die sjaal. Dit was ook de tijd van de opkomst van de kleurentelevisie. Ik denk dat de beeldcultuur heel erg de straatkleding bepaalt."

In 1971 kreeg de keffiyeh ook een plaats in Nederlandse boekenkasten. Op de cover van Het Aanzien van 1970 stond een foto van de Palestijnse vliegtuigkaapster Leila Khaled met een keffiyeh om haar hoofd. Er gingen meer dan 200.000 exemplaren over de toonbank.

Jaren 70 en 80

Het Palestijnse verzet vond in de jaren 70 steun in westerse linksradicale kringen. Linkse terroristische groepen en hun sympathisanten beschouwden Palestijnse terroristische groepen als bondgenoten in de strijd tegen onrecht.

De keffiyeh dook op bij demonstraties tegen kapitalisme, armoede, kernwapens, woningnood of welk verondersteld onrecht dan ook. En ook in het leven van alle dag: bij het winkelen, het uitgaan of op het werk.

"Enerzijds was het natuurlijk politiek, maar anderzijds was de keffiyeh voor sommigen een puur mode-item zonder betekenis", zegt Bloemberg. "Net als elementen uit de punk bijvoorbeeld. Niet iedereen die bepaalde elementen uit de punk draagt, is daarmee ook per se een punker."

In de jaren na de eeuwwisseling maakte de keffiyeh een comeback als modeaccessoire. Beroemdheden uit de showbizzwereld als Justin Timberlake, Colin Farrell, Lindsay Lohan, David Beckham, Kate Moss en Sting lieten zich ermee zien en kregen navolging.

Volgens de Amerikaanse antropoloog Ted Swedenburg waren hun fans zich niet bewust van de geschiedenis van de sjaal. "Zij kopiëren gedwee wat Justin, Britney, Paris en Lindsey dragen in bladen en op televisie", zei hij destijds tegen NRC. Anderen, en zeker de Palestijnen, bleven hem vol overtuiging als politiek statement dragen.

En nu is hij weer terug en niet alleen bij demonstraties op straat. Topmodel Bella Hadid, die Palestijnse roots heeft, verscheen deze week op het filmfestival in Cannes in een wit-rode keffiyeh-jurk.

"Eigenlijk zie je hem vanaf de jaren 60 iedere tien jaar terugkomen", zegt Ninke Bloemberg. Ze verwacht dat de sjaal vroeg of laat ook weer in de mode opduikt. "Maar nu zit er nog een grote politieke lading achter, waar sommigen heel bewust voor kiezen en anderen misschien bewust bij wegblijven."