Zelensky’s termijn loopt af, maar de president blijft noodgedwongen aan

• 

  Christiaan Paauwe

  correspondent Midden- en Oost-Europa

Volodymyr Zelensky was vijf jaar geleden net geïnaugureerd toen hij voor het eerst als president het Oekraïense parlement toesprak. Hij maakte meerdere grapjes - Zelensky was bekend geworden als komiek en acteur - maar de boodschap voor zijn publiek was serieus. "Onze eerste taak is een wapenstilstand in de Donbas", zei de kersverse leider. Daar was de oorlog met Rusland al jaren eerder losgebarsten.

Zelensky kon zich toen nog niet voorstellen dat zijn belangrijkste agendapunt - vrede met Rusland - zou uitlopen op het tegenovergestelde: een grootschalige invasie door het buurland die tienduizenden levens zou eisen. En dat hij vanwege de oorlog de verkiezingen in Oekraïne zou moeten opschorten.

In een normale wereld zou Zelensky's eerste termijn als president vandaag aflopen. Maar zolang de oorlog voortduurt weet hij niet wanneer zijn tijd als staatshoofd erop zit. In de tussentijd wordt een discussie over de verkiezingen aangegrepen door Russische propaganda om Zelensky's legitimiteit te betwisten.

Staat van beleg

Hoewel Zelensky in de oorlog eerder nog speelde met het idee om verkiezingen te houden, stelt de Oekraïense grondwet dat dit niet kan zolang de staat van beleg van kracht is. Die kondigde hij op de dag een van de grootschalige invasie af. Internationaal werd er hier en daar druk gezet op Oekraïne om verkiezingen te laten doorgaan, bijvoorbeeld door de Amerikaanse senator Lindsay Graham.

Het idee was dat Oekraïne met vrije verkiezingen kon laten zien dat het een democratie is, in tegenstelling tot Rusland. Maar om mensen te laten stemmen, zou de staat van beleg kort moeten worden opgeschort, wat in tijden van oorlog allerlei uitdagingen met zich mee zou brengen.

Daarnaast levert het praktische problemen op om nu verkiezingen te houden met een legitieme uitslag. Veel Oekraïners zijn gevlucht naar het buitenland, een vijfde van het land is bezet door Rusland en het zou lastig worden om met de huidige dreiging een eerlijk debat te voeren over de koers.

Bovendien zou het organiseren van een stembusgang waarbij duizenden mensen zich in grote groepen moeten verzamelen grote risico's met zich meebrengen, gezien de Russische agressie.

Volgens artikel 108 van de Oekraïense grondwet "oefent een president zijn bevoegdheden uit totdat een nieuwe president het ambt heeft overgenomen". De continuïteit van het bestuur moet altijd worden gewaarborgd, is het idee.

"Zelensky behoudt de macht zolang de staat van beleg van kracht is. Er is absoluut geen sprake van een politieke of juridische crisis", zegt de Oekraïense politicus Roman Bezsmertny, een van de auteurs van de Oekraïense grondwet, tegen The Economist.

Volgens Bezsmertny is er bij het opstellen van die grondwet in 1996 zelfs rekening mee gehouden dat er een oorlog met Rusland kon komen. Veel van degenen die erbij betrokken waren hadden jaren in Russische goelags doorgebracht. "Ze kenden Rusland en wisten hoe dit kon eindigen", zegt Bezsmertny

Toch zijn er critici van Zelensky die stellen dat zijn termijn na vijf jaar eindigt en het presidentschap vanaf morgen overgedragen moet worden aan de voorzitter van het parlement. Dat narratief wordt ook enthousiast overgenomen door Russische propaganda om twijfels te zaaien over de legitimiteit van Zelensky.

Destabiliseren

Dat deed president Poetin afgelopen vrijdag nog tijdens een bezoek aan China, toen de Russische leider gevraagd werd naar de uitgestelde verkiezingen in Oekraïne. "Natuurlijk is dit voor ons van belang. Als we ooit een overeenkomst willen ondertekenen, dan moet dat voor zulke belangrijke documenten gebeuren met de legitieme autoriteiten", zei Poetin.

Bondgenoten van Zelensky hameren erop dat de discussie over verkiezingen vooral Rusland kan helpen om Oekraïne verder te destabiliseren. Dat neemt niet weg dat de stemming in het land vanwege de moeilijke situatie aan het front aan het veranderen is.

In een peiling in september keurde 83 procent van Oekraïners Zelensky's functioneren als president nog goed, in februari was dit 62 procent. Dit is nog altijd een hoog percentage als je kijkt naar hoe presidenten van Oekraïne in het verleden na hun eerste termijn scoorden.

'Grimmige ironie'

Bovendien vindt een overgrote meerderheid van de bevolking verkiezingen nu een slecht plan, waarbij ook opvalt dat media in het land nauwelijks aandacht besteden aan de uitgestelde verkiezingen.

Maar als de situatie in Oekraïne verder verslechtert en de positie van de president daardoor gaat wankelen, zal het lastiger worden om vraagtekens bij Zelensky's legitimiteit af te doen als Russische propaganda.

Dat is de "grimmige ironie" van de situatie waar het land zich nu in bevindt, concludeert de denktenk Carnegie Endowment for International Peace in een commentaar. Want Oekraïne vocht de afgelopen decennia juist om een democratische, eigen koers te varen vrij van Rusland. De vraag is hoe lang Zelensky genoeg steun behoudt om zonder verkiezingen president te blijven van zijn land in oorlog.