AIVD: tienduizenden 'soevereinen', sommigen inmiddels ook bereid tot geweld

Het aantal zogenoemde soevereinen in Nederland is in de loop van de jaren aanzienlijk gegroeid tot "enkele tienduizenden" en lijkt alleen maar verder toe te nemen. Een klein deel van hen is bereid zich actief tegen de overheid en andere instituties te verzetten, desnoods met geweld.

Dat staat in een analyse van de soevereinenbeweging in Nederland (ook bekend als autonomen), die is opgesteld door veiligheidsdienst AIVD, de nationale politie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).

Bij verschillende aanhangers van dit gedachtegoed zijn vuurwapens aangetroffen, staat verder in de analyse. Geregeld komen inmiddels kleinere geweldsincidenten voor, bijvoorbeeld in reactie op verkeerscontroles, aanhoudingen of huisuitzettingen.

De toon van het stuk is nog iets bezorgder dan in een vergelijkbare publicatie van de AIVD vorig jaar over "anti-institutioneel extremisme". Daarin werd nog benadrukt dat de geschiedenis van de autonomen in Nederland geweldloos is, al was toen ook al de waarschuwing te horen dat deze manier van denken tot escalaties zou kunnen leiden.

Geen huur betalen

Soevereinen geloven dat de overheid geen legitieme macht over hen heeft en dat ze zelf mogen bepalen of zij zich aan wetten en regels houden. Soms betalen zij bijvoorbeeld geen belastingen, de verplichte ziektekostenverzekering of verkeersboetes meer en in extreme gevallen ook geen huur of hypotheek.

Gevolg kan zijn dat achterstallige betalingen oplopen, mensen uit hun huis worden gezet en dat er confrontaties met deurwaarders en de politie ontstaan, in de vorm van bedreigingen en fysiek verzet. Zo is er al eens een deurwaarder vastgehouden en werd een politieagent belaagd toen hij een soeverein vroeg naar haar rijbewijs.

De opstellers van de analyse voorspellen dat er in de toekomst alleen maar meer van dit soort incidenten ontstaan, omdat soevereinen zichzelf steeds verder in de problemen brengen. Zij wijzen erop dat er nog onvoldoende onderzoek is naar de gevolgen voor kinderen, bijvoorbeeld als die thuis worden gehouden van school. "Het risico is dat kinderen tussen wal en schip vallen en aan het maatschappelijk zicht worden onttrokken."

Voedingsbodem groter door coronamaatregelen

De groei van de beweging is waarschijnlijk mede veroorzaakt door het handelen van de overheid. Zo hebben de coronamaatregelen de voedingsbodem vergroot voor het beeld van een 'kwaadaardige elite' die de bevolking wil onderdrukken en tot slaaf maken. Die elite bestaat in deze overtuiging overigens niet alleen uit politici, ambtenaren en rechters, maar ook uit onder anderen journalisten en wetenschappers.

Het is een aantrekkelijk verhaal, stellen de AIVD en de andere schrijvers, voor allerlei mensen die zich onvoldoende gehoord voelen door de overheid. Niet alleen vanwege de coronajaren, maar ook door de toeslagenaffaire, de moeizame afhandeling van de aardbevingsschade in Groningen, de stikstofcrisis, woningnood en gestegen energieprijzen. Maar het verlies van vertrouwen kan ook (gedeeltelijk) te maken hebben met persoonlijke problemen en klachten.

Fantasiedocumenten

Verreweg het grootste deel van de soevereinen heeft daarbij overigens geen gewelddadige plannen; zij accepteren de geldende wet- en regelgeving voor ten minste een belangrijk deel. Zij willen vooral zo onafhankelijk mogelijk leven binnen het huidige systeem, via bijvoorbeeld een eigen moestuin, eigen onderwijs en een eigen medisch systeem. Hun organisaties stimuleren weliswaar dat mensen zich uitschrijven uit de samenleving (soms via de verkoop van fantasiedocumenten als 'diplomatieke paspoorten' en zelfbedachte kentekens), maar zij dragen daarbij wel uit dat iedereen zich aan de wet moet houden.

Een kleinere groep van enkele duizenden mensen gaat een stap verder en verwerpt die wetten helemaal. Zij lopen het grootste risico diep in de financiële problemen te komen, al dan niet aangemoedigd door zogenoemde aanjagers, die documenten, advies en andere diensten aanbieden waarvan zij beweren dat je er soeverein mee kunt worden. Eind vorig jaar zijn twee van die zelfbenoemde juridisch adviseurs aangehouden op verdenking van belastingfraude, verduistering en valsheid in geschrifte.

Tribunalen

De kleinste categorie van enkele tientallen tot honderd mensen trekt volgens het rapport de uiterste consequentie uit deze manier van denken en gelooft dat een gewelddadig treffen met de overheid in de toekomst onvermijdelijk is. Zij dreigen veronderstelde vertegenwoordigers van de elite met 'burgerarresten' of 'tribunalen' en verspreiden adressen van deurwaarders, politiemensen en ambtenaren in eigen online chatgroepen.

Sommigen binnen deze categorie bekwamen zich daadwerkelijk in vechtsporten en verzamelen wapens. "Zulke voorbereidingen zijn vaak defensief van aard, hoewel er ook aanhoudingen zijn verricht wegens bedreiging met geweld tegen ambtenaren, het bezetten van of een aanslag plegen op een gemeentehuis en het 'arresteren' van een rechter", schrijven de opstellers van de analyse. Zij trekken daarbij een vergelijking met de Duitse Reichsbürger, waarvan leden anderhalf jaar geleden werden opgepakt vanwege het plannen van een staatsgreep.

Vorig jaar maakten we deze video over de toename van het aantal mensen dat zich onttrekt aan regels en wetten: