De NAVO bestaat 75 jaar, haalt het westerse militaire bondgenootschap de 100?

• 

  Kysia Hekster

  Correspondent NAVO

Oekraïne heeft het zwaar op het slagveld, de Russen winnen steeds meer terrein. Hoe kan de NAVO Oekraïne helpen? Dat is de komende dagen het belangrijkste onderwerp op de top van het westerse militaire bondgenootschap in Brussel. Vandaag komen de ministers van Buitenlandse Zaken bij elkaar, morgen wordt het militaire bondgenootschap 75 jaar oud. Het wordt een bescheiden feestje in oorlogstijd.

De hoogste militair van de NAVO, de Nederlander Rob Bauer, vergeleek de toestand in de wereld afgelopen weekend nog met de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. De geopolitieke situatie is instabiel, schetste hij, met dreiging in het oosten van de oorlog in Oekraïne én het mogelijke gevaar in het westen dat Donald Trump als herkozen president van de Verenigde Staten uit het bondgenootschap stapt.

Geen oorlogen op NAVO-grondgebied

Toch valt er wel degelijk iets te vieren, benadrukken diplomaten. Die spreken van "de meest succesvolle alliantie in de geschiedenis van de mensheid". Want al 75 jaar lang zijn er geen oorlogen geweest op NAVO-grondgebied, dat de afgelopen jaren ook gestaag uitbreidde. Bij de oprichting traden twaalf landen toe, nu zijn het er 32. Finland en Zweden werden lid na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne.

En dus is vanavond wél een feest, op uitnodiging van de Amerikanen, en morgen ook taart. De echt grote viering staat gepland voor de top begin juli, als alle staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten in Washington bij elkaar komen.

Zo deed het Britse journaal in 1949 verslag van de oprichting van de NAVO:

In Deterring Armageddon, een boek over de NAVO dat vorige maand uitkwam, noemt journalist en Brits reservist Peter Apps de organisatie "een zeer onvolmaakte instelling, die voortdurend wordt geteisterd door verdeeldheid", maar die er wel in slaagde 75 jaar lang te voorkomen dat ook maar één centimeter van het grondgebied overging in buitenlandse handen.

Collectieve afschrikking is de kerntaak van de NAVO. Artikel 5 stelt dat een aanval op een van de leden gezien wordt als een aanval op alle leden. In 75 jaar tijd werd het artikel slechts één keer ingeroepen, na de aanslagen van 11 september 2001 in New York en Washington. Daarbij vielen bijna 3000 doden.

Verouderd en hersendood

De Russische president Poetin zorgde voor de wederopstanding van de alliantie, die dankzij de oorlog in Oekraïne weer in het middelpunt van de belangstelling staat. In de jaren daarvoor werd openlijk aan het bestaansrecht van de defensieve alliantie getwijfeld. "Hersendood", noemde de Franse president Macron de organisatie in 2019 bijvoorbeeld. Donald Trump bestempelde de club twee jaar eerder als "verouderd".

De VS draagt financieel veruit het meeste bij. In februari zei Trump, die opnieuw president wil worden, dat wat hem betreft landen die niet genoeg bijdragen aangevallen zouden mogen worden.

Al sinds de oprichting van de NAVO is er gedoe over geld. In 2014 spraken de bondgenoten af dat ieder lid binnen tien jaar zou streven naar een defensiebudget van minimaal 2 procent van het bruto binnenlands product, zo staat te lezen in de verklaring van de NAVO-top destijds in Wales. Dat was een paar maanden nadat Rusland de Oekraïense Krim annexeerde en vlucht MH17 uit de lucht was geschoten.

Volgens de meest recente cijfers van de NAVO voldoen dit jaar 18 van de 32 leden aan die norm, Nederland is dichtbij. Oost-Europese leden van het bondgenootschap, die grenzen aan Rusland, geven méér uit, en roepen de andere leden dat ook te doen. Vorig jaar stelden de leden vast dat die 2 procent een ondergrens is.

Ondertussen gaat het in de marge van de jubileumtop in Brussel ook over de vraag wie de nieuwe topman wordt. Wordt het demissionair premier Mark Rutte? Een antwoord daarop lijkt vandaag en morgen nog niet te komen.

28 van de 32 landen, waaronder de VS, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland, hebben inmiddels hun steun voor Rutte uitgesproken. Maar om benoemd te worden, moeten alle landen achter Rutte staan. En dus wordt er achter de schermen druk overlegd.

Officieel is de Roemeense president Iohannis ook kandidaat voor de post, maar volgens ingewijden heeft hij zeer beperkt steun. Omdat de belangrijkste NAVO-bondgenoot Amerika Rutte publiekelijk steunt, maakt hij nog altijd de meeste kans op de baan. Het zou immers een diplomatieke afgang zijn als Joe Biden akkoord zou moeten gaan met een andere kandidaat.

Testen

Haalt de NAVO haar 100-jarig jubileum? Met alle internationale spanningen van dit moment is niet iedereen daarvan overtuigd. Mocht Rusland de oorlog in Oekraïne winnen, dan zal het daar niet bij blijven, denken velen. President Poetin zal er alles aan doen om de bereidheid van het bondgenootschap elkaar bij te staan te testen, weten ze op het hoofdkwartier.

De Britse journalist Apps schetst drie mogelijke scenario's als het bondgenootschap dat jubileum in 2049 niet zou vieren. De NAVO is uit elkaar gevallen, er is iets anders voor in de plaats gekomen óf het bondgenootschap is er niet in geslaagd om aan zijn belangrijkste missie te voldoen en de wereld is ten onder gegaan.

Rob Bauer, de hoogste NAVO-militair, wil niet zeggen welke scenario hem in dat geval het meest waarschijnlijk lijkt. "Ik weet zeker dat we dan nog bestaan", zegt hij.