Slowakije kiest nieuwe president: keuze uit 9 mannen, Slowaakse 'Kaag' stopt

• Chiem Balduk

  Redacteur Buitenland

Slowakije stemt vandaag voor een nieuwe president. Op het stembiljet staan negen mannen, van politiek links tot extreemrechts. De naam van de huidige president - de pro-Europese Zuzana Caputová - ontbreekt. Zij zou een goede kans op een tweede termijn hebben gehad, maar vanwege bedreigingen stopt ze ermee.

Haar verkiezing in 2019 was groot nieuws. In het conservatieve Slowakije viel ze op met progressieve standpunten over abortus en lhbti-rechten en in de campagne scoorde ze met een anti-corruptieagenda en een pro-Europese koers. De frisse wind in hoofdstad Bratislava riep ook veel tegenwind op. Met name de huidige premier, de populist Fico, viel haar hard aan.

"De mensen die mij doodsbedreigingen sturen, nemen het vocabulaire van bepaalde politici over", zei Caputová (50) erover tegen Slowaakse media. De bedreigingen hebben een grote impact op haar gezin, vertelde ze. "Ik ben daarom niet sterk genoeg om dit werk nog een termijn vol te houden."

"Zij is absoluut niet zwak", zegt socioloog Michal Vasecka stellig. Als directeur van het Bratislava Policy Institute volgt hij de Slowaakse politiek nauwlettend. "Haar tienerdochters werden lastiggevallen, het gezin werd thuis opgezocht en er werden herhaaldelijk valse bommeldingen gedaan waardoor zij in het holst van de nacht moest evacueren. Maar ze sprak er weinig over. Daarom heeft het niet geleid tot een debat in Slowakije over de omgang met politici."

De kwestie doet denken aan het vertrek van Sigrid Kaag uit politiek Den Haag. De toenmalig vicepremier kondigde vorig jaar aan niet door te gaan als D66-leider vanwege de impact van bedreigingen op haar privéleven.

De socioloog wijst erop dat bij de aanvallen op Caputová meespeelde dat ze een vrouw is, "vol bodyshaming en primitieve uitspraken over vrouwen". Vasecka herkent het uit zijn eigen leven. "Mijn vrouw is theaterdirecteur in Bratislava en ook zij krijgt vrijwel dagelijks berichten van mannen die de gruwelijkste dingen met haar willen doen."

Blokkades

Het vertrek van Caputová is een domper voor de oppositie. Hoewel de president over de jaren aan populariteit had ingeboet, bleef zij tot haar bekendmaking de meest vertrouwde politicus van het land. Na de recente herverkiezing van Fico, die in hoog tempo omstreden juridische hervormingen doorvoert, kwam zij als staatshoofd recht tegenover de regering te staan. Zo werd ze een hobbel voor Fico, maar een houvast voor de oppositie.

De president in Slowakije heeft beperkte macht, maar ze heeft volgens Vasecka "gedaan wat ze kon" om omstreden plannen te dwarsbomen. Zo verwees Caputová de afschaffing van een speciale anti-corruptieaanklager naar het Grondwettelijk Hof, dat de plannen ongrondwettelijk verklaarde. Ook blokkeerde ze de benoeming van een ontkenner van klimaatverandering tot minister van Klimaat.

Toch is Vasecka ook kritisch over de president. "Ze speelt het politieke spel volgens de regels, zoals het hoort. Maar figuren als Fico doen dat niet, en bespelen haar. Uiteindelijk verlies je dan." Caputová ondertekent bijvoorbeeld uiteindelijk alle wetten, zoals gangbaar is. "Maar als ze een absurde wet zou weigeren te tekenen, dan zet ze Fico een keer schaakmat."

Nek-aan-nekrace

De presidentiële hobbel kan voor Fico blijven bestaan als de door Caputová gesteunde kandidaat, Ivan Korcok, de presidentsverkiezingen wint. Korcok was decennialang diplomaat en korte tijd minister van Buitenlandse Zaken. Hij deelt de pro-Europese, pro-Oekraïense en progressieve opvattingen van de huidige president en zegt haar beleid te willen voortzetten.

Korcok gaat in de peilingen nek aan nek met Peter Pellegrini. Hij leidt de linkse partij Hlas en is momenteel voorzitter van het Slowaakse parlement. Pellegrini splitste zich in 2020 na conflicten af van Fico, maar de meer gematigde politicus stapte vorig jaar toch weer in een coalitie met hem. In ruil steunt de partij van Fico nu Pellegrini's gooi naar het presidentschap.

Hoofdpijndossier in Brussel

De verwachting is niet dat Pellegrini zich als president kritisch zal opstellen tegenover Fico's regering, waar zijn partij dus zelf onderdeel van is. "Sommigen hopen dat hij zich op een dag opnieuw tegen Fico keert, maar dat verwacht ik niet", zegt Vasecka. "Ze houden elkaar aan de macht." Daarmee ligt de weg vrij om omstreden hervormingen door te voeren.

Slowakije is nu al het nieuwe hoofdpijndossier voor de Europese Commissie. Brussel waarschuwde de lidstaat al dat Europese subsidies in gevaar komen als Bratislava verder gaat met het aantasten van de rechtsstaat.

Daarnaast is Fico een tegenstander van steun aan Oekraïne, hoewel hij tot dusver in lijn met de EU meestemt over hulppakketten. "Zodra Brussel Slowakije zal straffen vanwege de aantasting van de rechtsstaat, zal Fico zich hard opstellen", aldus Vasecka. "Dan leert Europa hem kennen zoals wij in Slowakije hem al jaren kennen."

Hoogstwaarschijnlijk haalt zowel Korcok als Pellegrini geen meerderheid bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Op zaterdag 6 april volgt dan de tweede ronde.