Verkeersboetes vanaf vandaag flink hoger, 'maar gedrag beïnvloed je er niet mee'

• Jules Jessurun

  redacteur Online

Verkeersboetes gaan met ingang van vandaag omhoog. Snelheidsboetes stijgen gemiddeld met zo'n 10 procent, bij andere boetes hangt het sterk van het vervoermiddel af.

De maatregel lijkt vooral bedoeld om de staatskas te spekken. Tot veel minder verkeersovertredingen zal het niet leiden, stelt Dick de Waard, die hoogleraar Verkeerspsychologie is aan de Rijksuniversiteit Groningen .

De 10 procent verhoging bestaat uit een jaarlijkse inflatiecorrectie, die dit keer 5,7 procent bedraagt, en een deel dat wordt gebruikt om de begroting sluitend te maken. De verhoging betekent bijvoorbeeld dat autorijden met een mobiel in de hand een boete kan opleveren van 420 euro (zie tabel).

Bezwaren

De jaarlijkse verhoging stuitte in 2022 op bezwaren van Kamerleden. Zij stelden dat zo'n verhoging er niet zou moeten komen omdat er volgens hen "een ernstige koopkracht- en armoedecrisis" was. Minister Yesilgöz (Justitie) hield toen voet bij stuk. "Zolang je je aan de regels houdt, hoef je de kosten ook niet te maken", zei een woordvoerder van het ministerie toen.

Ook het Openbaar Ministerie had moeite met de verhogingen. Onder meer omdat de hoogtes van de sancties niet in verhouding zouden staan met de ernst van de strafbare feiten. Zo is de boete voor ten onrechte parkeren op een gehandicaptenplaats (vanaf morgen 490 euro) hoger dan een boete voor het geven van een zogenoemde droge klap: waarbij geen letsel is, maar wel pijn. Voor dat type mishandeling krijgt de dader - als het de eerste keer is dat hij of zij het doet - een geldboete van 400 euro.

Toch blijven de verkeersboetes stijgen, zelfs na kritiek van een Kamermeerderheid:

Een van de sterkst gestegen boetes is die voor lopen door rood. Die stijgt met 12,5 procent van 80 naar 90 euro. Voor automobilisten, die een veel hogere pakkans hebben vanwege verkeerscamera's bij hun verkeerslichten, is de boete een stuk hoger: zij moeten 300 euro afrekenen bij rijden door rood licht.

"De verhogingen gaan ontegenzeggelijk over financiën, het helpt niets in het gedrag van verkeersdeelnemers", zegt hoogleraar verkeerspsychologie De Waard. Hij wijst erop dat Nederland in verhouding met bijvoorbeeld Duitsland al flink hogere verkeersboetes heeft. "Als boetes heel laag zouden zijn en dan zouden worden verhoogd, dan heeft het mogelijk wel effect. Maar als een boete al 380 euro is en dan naar 420 gaat, waar hebben we het dan over?"

Alternatieven

Om echt gedragsverandering teweeg te brengen zijn andere maatregelen nodig, stelt hij. "Het is heel flauw, maar de meest effectieve oplossing is om ongewenst gedrag onaantrekkelijk of onmogelijk maken." Hij noemt het voorbeeld van een woonerf, waar mensen vanzelf langzamer gaan rijden. "Dat straalt uit dat je er niet hard kunt rijden. Dat kun je ook op snelwegen doen bijvoorbeeld door ze smaller te maken."

Op verzoek van de Kamer is wel vaker door ministers van Justitie onderzoek gedaan naar alternatieven. Zo bekeek minister Van der Steur in 2015 of een progressief boetesysteem zou helpen. Daarbij is de eerste boete voor een verkeersovertreding laag, maar wordt die hoger als mensen vaker over de schreef gaan.

Zijn opvolger Blok liet het verder onderzoeken, maar stelde dat een groot nadeel is dat de boetes in eerste instantie op naam van de eigenaar van de auto komen. Als de auto verschillende bestuurders heeft die in de fout gaan, gaat de oplopende boete naar degene op wiens naam het kenteken staat.

Ook een systeem met inkomensafhankelijke boetes waarbij rijkere mensen een hogere boete krijgen, is regelmatig geopperd. Dat systeem stuit echter op bezwaren bij een aantal politieke partijen, waaronder de VVD. Zij vinden dat "een overtreding een overtreding is, los van je inkomen".

Staande houden

Verkeerspsycholoog De Waard oppert een ander systeem. Volgens een van de onderzoeken die hij deed, schrikken de meeste financiële maatregelen vooral zakelijke rijders niet af. "Zij moeten vaak snel ergens zijn en nemen de boetes op de koop toe."

Wat volgens hem werkt, is het staand houden van automobilisten. Daarbij zet de politie mensen langs de kant van de weg en vertelt wat ze hebben gedaan, ook bij lagere snelheidsovertredingen. De Waard: "Een verkeersboete is nu heel administratief. Het is beter om mensen staande te houden en hun te vertellen wat ze fout doen. Zo kort mogelijk op de overtreding moet de straf volgen."

"Het tijdelijk 'vasthouden' heb ik eerder geopperd als maatregel voor de zakelijke verkeersgebruiker die minder gevoelig is voor boetes", vervolgt hij. "Ze extra oponthoud bezorgen vinden ze niet leuk, maar als je dat doet is dat een vrijheidsstraf, en dat is een erg zware straf. Voor juristen is dat niet acceptabel, want die vinden dat disproportioneel."