Gesloten jeugdzorg neemt af, maar inspectie bezorgd over de manier waarop

• Milo Hornstra

De inspectie maakt zich zorgen over de manier waarop de gesloten jeugdzorg verandert. Over zes jaar mag niemand meer in zo'n instelling terechtkomen en daarom worden locaties afgeschaald en omgebouwd. Maar alternatieven ontbreken, hulp laat vaak lang op zich wachten en alle instellingen staan er financieel slecht voor.

De vijftien locaties voor gesloten jeugdzorg in het land zijn een laatste middel om jeugdigen met ernstige problemen te helpen. Het gaat bijvoorbeeld om kinderen of jongeren die veel drugs gebruiken of denken aan zelfdoding. In de gesloten jeugdzorg kan een jeugdige een medische behandeling opgelegd krijgen of opgesloten worden in een kamer.

Anderhalf jaar geleden nam het kabinet maatregelen om de gesloten jeugdzorg te veranderen. Opvang moet minder grootschalig worden, opsluiten moet minder snel mogelijk worden en er mogen vanaf 2030 geen nieuwe jeugdigen in de gesloten jeugdzorg bijkomen. Het doel: menswaardigere zorg bieden.

Dat daarvan niet altijd sprake is, werd recent nog duidelijk. Bij de instelling Woodbrookers in Friesland zijn regelmatig pijnprikkels gebruikt, zoals een arm- of beenklem, bleek uit een rapport. Ook werd een meisje in een paar maanden tijd dertig keer naar de isoleercel gebracht.

Stichting Het Vergeten Kind concludeerde twee jaar geleden dat driekwart van de ondervraagde jeugdigen extra psychische klachten oploopt in de gesloten jeugdzorg.

Af- en ombouw

De laatste jaren neemt het aantal jongeren en kinderen in de gesloten jeugdzorg al af. Zo'n 480 jeugdigen maken er nu gebruik van. Vier jaar geleden waren dat er nog 800. Het aantal plekken dat beschikbaar is in de gesloten jeugdzorg neemt in hetzelfde tempo af.

De bezetting en capaciteit van de gesloten jeugdzorg:

Het is echter onduidelijk wat de alternatieven zijn. De Jeugdautoriteit - die de gesloten jeugdzorg monitort - hoort vooral over 24-uursbegeleiding of een hybride vorm van open én gesloten jeugdzorg. Daarnaast zijn er jeugdigen die gebaat zijn bij gesloten jeugdzorg, maar geen zorg ontvangen, vreest de Jeugdautoriteit.

Ook de inspectie ziet dat alternatieven ontbreken. Zo is er een tekort aan vervolgplekken waar jeugdigen naartoe kunnen. De meesten kunnen niet terug naar huis, maar hebben bijvoorbeeld een beschermd-wonenplek nodig. Er is een groot tekort aan dit soort plekken. Daardoor blijven plekken in de gesloten jeugdzorg langer bezet dan nodig.

Ook zijn er zorgen over de manier waarop keuzes worden gemaakt over de instellingen. Zo'n besluit moet genomen worden door gemeenten, maar laat soms lang op zich wachten, ziet de inspectie. Hierdoor wordt niet geïnvesteerd in personeel of kleinschaliger verblijf.

Daarnaast is er te weinig passende hulp in de gesloten jeugdzorg. Jeugdigen wachten soms maanden op therapie of een behandeling. Passende hulp bij verslavingen - waar veel vraag naar is - ontbreekt. Voor de jeugd-GGZ geldt hetzelfde.

Positief is dat het steeds beter lukt om geweld te voorkomen in de gesloten jeugdzorg. Maatregelen die de vrijheid van jeugdigen beperken worden minder vaak ingezet, omdat er alternatieven zijn gevonden. Bijvoorbeeld door op voorhand met de jeugdige te bespreken hoe er moet worden gehandeld in zo'n situatie.

Wel wordt soms voor een vrijheidsbeperkende maatregel gekozen omdat er bijvoorbeeld te grote groepen zijn of te weinig personeel. Dat dit een rol speelt bij de beslissing voor een maatregel noemt de inspectie onacceptabel.

De veranderingen in de gesloten jeugdzorg hebben ook invloed op de financiën van de instellingen. Alle aanbieders zitten inmiddels in financieel zwaar weer. Door de afbouw van de gesloten jeugdzorg is de bezetting op locaties kleiner. De ontvangen bedragen per jeugdige dekken daardoor niet meer de kosten.

Meer geld nodig

Jeugdzorg Nederland, de branchevereniging voor de gesloten jeugdzorg, noemt de uitkomsten van de inspectie pijnlijk, maar niet onverwacht. "We werken al lange tijd met succes aan verbeteringen, maar het inspectierapport maakt nog eens duidelijk dat we er nog niet zijn. We trekken dit ons aan en gaan met alle bevindingen aan de slag", zegt Bestuurslid Mirjam van den Nieuwenhuijzen.

De branche stelt ook dat er beter moet worden samengewerkt om de problemen op te lossen, zowel tussen verschillende zorgsectoren, als tussen Rijk en gemeenten. Daarnaast is meer landelijke regie noodzakelijk, volgens Van den Nieuwenhuijzen.

"Met eenmalige geldpotjes waar regio's zelf een draai aan geven, komen we er niet. Het jeugdzorgstelsel schiet uitgerekend voor de meest kwetsbare jongeren het meest tekort. We moeten deze negatieve spiraal samen doorbreken."

"Dit is een harde, maar eerlijke boodschap van de IGJ die vraagt om snelle veranderingen", zegt demissionair staatssecretaris Volksgezondheid, Welzijn en Sport Van Ooijen in een reactie. Volgens Van Ooijen wordt met alle partijen samen gewerkt aan de transformatie van de gesloten jeugdzorg.

"Dat is een zorgvuldig proces, want het gaat hier om een kwetsbare doelgroep. Goed daarom dat de IGJ hier toezicht op houdt. Uit de uitkomsten van hun toezicht blijkt dat alle betrokken een stap bij moeten zetten. Ik snap de roep om landelijke regie daarbij heel goed. Voor de zomer zullen we een besluit nemen over de toekomst van de huidige gesloten jeugdhulplocaties."