Het warmste en natste jaar ooit, met tussendoor een droogterecord: zo verliep 2023

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

Het regende het afgelopen jaar klimaatrecords. Zo was het wereldwijd het warmste jaar ooit gemeten. Nederland had zelfs een dubbelrecord: sinds het begin van de twintigste eeuw was het nog nooit zo warm én viel er nog nooit zoveel regen. Opmerkelijk genoeg was er ook ruimte voor een droogterecord, staat in de jaarlijkse analyse van het KNMI.

"Dat neerslagrecord is het opmerkelijkst", zegt KNMI-klimaatonderzoeker Carine Homan tegen de NOS. "Door klimaatverandering volgen temperatuurrecords elkaar snel op. Maar de neerslag is veel grilliger."

Die grilligheid bleek ook uit het verdere verloop van het jaar: het weerstation in De Bilt noteerde tussen 13 mei en 20 juni namelijk de langst aangesloten periode zonder een spat regen.

Het neerslagtekort schoot in die periode, halverwege het groeiseizoen, met ongekende snelheid omhoog. En op 1 juli lag Nederland op koers voor een top 3-notering van droogste zomers ooit gemeten, aldus het KNMI.

Maar in juli brak vervolgens de hemel open en ook augustus was zeer nat. De temperatuur deed die zomermaanden een stap terug en lag toen dicht bij het gemiddelde van de afgelopen dertig jaar.

De zomer maakte wel een zeer warme start. Nooit eerder was de maand juni in Nederland gemiddeld zo warm - alhoewel ook die eerste zomermaand een landelijke hittegolf net uitbleef. De opvallende warmte van 2023 zat verder vooral in januari, februari, september, oktober en december.

Ook het regenrecord was een optelsom van alle seizoenen. Zo waren naast juli en augustus ook het vroege voorjaar en de laatste drie maanden van het jaar zeer nat. In november viel zelfs twee keer zo veel regen als normaal.

Het natuurlijke klimaatfenomeen El Niño had geen directe invloed op het Nederlandse weer, zegt Homan. Tijdens El Niño is het water in de Grote Oceaan warmer dan normaal. In de tropen kan dit leiden tot extreem weer.

Een soortgelijke temperatuurafwijking in de Noord-Atlantische Oceaan is mogelijk wel van invloed geweest. Daar was het oceaanwater nog nooit zo warm als in 2023 - en dat heeft volgens Homan mogelijk een rol gespeeld in de hoeveelheid regen van juli. "Als het water daar extra warm is, verdampt er ook extra water. Bij westenwind komt dat vervolgens onze kant op en brengt dan extra regen. Maar ook zonder deze warme oceaan was het afgelopen jaar heel nat geworden."

Sterke windstoten

Verspreid over het jaar trokken zes stormen over, met verschillende gevolgen. Zo leidde storm Pia op 21 december voor hoge opstuwing van het Noordzeewater. De stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg sloot voor het eerst en Nederland had nog lange tijd te maken met verhoogde waterstanden in onder andere het IJsselmeer, waardoor de rivier de IJssel het vele regenwater niet goed kwijt kon.

Begin juli trok de kleine, maar zeer zware zomerstorm Poly over. Vanwege windstoten tot 140 kilometer per uur gaf het KNMI een weeralarm uit: de enige code rood van 2023. Er is geen duidelijk verband tussen stormen en klimaatverandering, alhoewel de kans op sterke windstoten tijdens buien waarschijnlijk wel toeneemt, zegt het KNMI.

Komende jaren

Klimaatwetenschappers verwachten dat ook 2024 wereldwijd gemiddeld erg warm zal zijn. Het KNMI kijkt voor Nederland niet zo ver vooruit. "Na een El Niño-jaar is de kans op een nat voorjaar bij ons iets groter. Maar dat is een zwak verband, dat overstemd kan worden door andere invloeden."

Zo kijkt Homan ook terug op alle extremen van het afgelopen jaar: "Een deel van het weer is toeval. Maar dat het steeds warmer wordt niet: dat komt door de steeds verder stijgende concentratie broeikasgassen in de atmosfeer." Zo kunnen we ook in Nederland over enkele jaren weer een nieuw hitterecord verwachten. Maar kan het tientallen jaren duren voor er meer regen zal vallen dan in recordnat 2023.