Meer mensen, minder ruimte: het woningtekort is niet zomaar opgelost

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

"15 miljoen mensen, op dat hele kleine stukje aarde." Zo klinkt het in de nummer 1-hit van muziekduo Fluitsma & Van Tijn uit 1996. Dat kleine stukje aarde is bijna dertig jaar later niet groter geworden, het aantal mensen wel: naar verwachting van het CBS bereikt de Nederlandse bevolking dit jaar de 18 miljoen mensen.

Het aantal woningen is niet even snel meegegroeid, en dit probleem is niet opgelost als het bestaande woningtekort is weggewerkt, omdat de bevolking naar verwachting blijft groeien.

Over 26 jaar kunnen er nog eens 2 miljoen extra Nederlanders zijn, meldde vorige week de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050. Waar moeten die wonen? Dat plan ligt nog niet klaar, zeggen experts tegen de NOS.

Nederland heeft op woningbouw en ruimtelijke ordening een "beleidsvacuüm van vijftien jaar", zegt onderzoeker milieutechnisch ontwerpen Fransje Hooimeijer van de TU Delft. Ze doelt op het verdwijnen van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), in 2010.

Volgens Hooimeijer staan we nu voor een inhaalslag, maar moeten we daarbij wel vooruitkijken naar de 22ste eeuw. De Noordzee staat steeds hoger, polders worden steeds dieper, rivieren hebben meer ruimte nodig. "Als we vooruit kijken, weten we wat we nu anders moeten doen."

Dat besef is in de praktijk nog niet geland, zegt haar Delftse collega Reinout Kleinhans. De stedenbouwkundige wijst op buitendijkse bouwplannen bij Arnhem en een nieuw dorp in de diepste polder van Nederland.

Het zijn locaties waar de druk van de rivieren en de Noordzee in de toekomst veel groter kan worden. "Maar omdat de bouwplannen in de uiterwaarden bij Arnhem op korte termijn nog voldoen aan de normen, kon de Raad van State niet anders dan de bezwaren tegen die bouw van tafel te vegen."

Toch verandert het denken wel. Sinds 2022 is in Nederland 'water en bodem sturend' het officiële nieuwe uitgangspunt voor ruimtelijke inrichting. Grondgebruik dient daarbij te volgen uit de geschiktheid van het landschap.

"In principe betekent water en bodem sturend dat we op lange termijn aanzienlijk minder ruimte hebben voor woningbouw", zegt Kleinhans. Dat komt doordat er meer ruimte nodig is om overtollig water op te slaan en ook elders het overstromingsrisico kan toenemen. "Alle diepe polders en uiterwaarden kunnen we afstrepen als locatie voor reguliere woningbouw, omdat we risico's niet horen af te wentelen op toekomstige generaties."

Verplaatsbare woonwijken

Wat is dan niet-reguliere woningbouw? Hooimeijer onderzoekt hoe bewoning zou kunnen meebewegen met het water. Zij noemt het amfibisch wonen - bijvoorbeeld met drijvende huizen of woningen op palen.

Ook de term 'modulair bouwen' komt voorbij. Dat suggereert dat je een huis weer kunt afbreken om het te verplaatsen. "Op hoge en droge plekken investeer je voor de lange termijn, op andere plekken kun je ervoor kiezen om tijdelijk te bouwen", zegt onderzoeker klimaatadaptatie Myrjam de Graaf van Wageningen University & Research.

Bij één losse woning kun je het je nog voorstellen, maar bij een hele woonwijk wordt het al lastiger, zegt haar collega Ingrid Coninx. Het gaat dan ook om grootschalige investeringen in algemene voorzieningen: een wegennet, riolering, scholen, supermarkten, uitbreiding van de lokale overheid. "Het sociale aspect is waarschijnlijk nog complexer", zegt Coninx. "Willen mensen wel verplaatsen?"

Kleinhans ziet niet zomaar een oplossing voor het woningtekort van de toekomst, zonder het remmen van de bevolkingsgroei. Die groei kan nog flink oplopen, zei vorige week de Staatscommissie. Uitgaande van verschillende scenario's voor immigratie, lopen de projecties uiteen van 5 miljoen extra mensen in 2050 tot een bescheiden krimp, die uitkomt vlak onder de 18 miljoen mensen.

"Die uitersten zijn heel extreem gekozen", zegt CBS-demograaf Ruben van Gaalen. "Maar ze illustreren helder het grote effect van immigratie op bevolkingsgroei. En we hebben de afgelopen jaren gezien dat immigratie zich erg moeilijk laat voorspellen."

"Als we willen sturen op de bevolkingsgroei, moeten we ook kritischer kijken naar de structuur van onze economie", zegt Kleinhans. "Zijn we niet verslaafd aan goedkope arbeid? Migratie is heel lastig stuurbaar, maar de huidige situatie op z'n beloop laten en zeggen dat allerlei bedrijven en sectoren gewoon arbeidsmigranten kunnen aantrekken, waar vervolgens huisvesting voor nodig is, is uiteindelijk ook niet vol te houden."