Grootschalige overstroming Overijsselse Vecht is zegen voor de natuur

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

Door de vele regen is de Overijsselse Vecht ver buiten de oevers getreden, net als kleinere zijrivieren als de Dinkel en de Regge. De Vecht kan komende dagen zelfs de hoogste stand bereiken in 25 jaar, zegt Waterschap Vechtstromen.

Dat brengt problemen met zich mee, "maar ecologisch is dit gewoon een zegen", zegt Arend Spijker van Natuur en Milieu de Vechtstreek. "Zo werd dat vroeger ook gezien door de mens. De Vecht overstroomde toen nog jaarlijks over een groot oppervlak."

Kalkrijke levensader

Voor de komst van gemotoriseerd transport was de Vecht een belangrijke handelsader, waarover onder meer Bentheimer zandsteen uit Duitsland naar Nederland werd vervoerd. Tegenwoordig heeft de rivier een toeristische functie, met tal van campings en is het een decor van het Pieterpad, dat van Gramsbergen tot Ommen slingerend langs de oevers loopt.

De Vecht is ook een bron van kalk - kalkrijk water dat door de kalkarme en inmiddels sterk verzuurde zandgronden van Oost-Nederland stroomt. Het is afkomstig van kalksteenlagen die in het Duitse brongebied in de ondergrond zitten, vertelt geomorfoloog Karianne van der Werf van Witteveen en Bos.

Ze onderzocht de ontstaansgeschiedenis van de regenrivier, die vroeger veel meer ruimte had in het landschap. De Vecht kronkelde met lange, ondiepe meanders door het land, van waaruit de rivier 's winters over veel grotere oppervlakten overstroomde.

Zomerse bloemenzee

Bij elke overstroming bleef een klein beetje van het Duitse kalk achter op het voedselarme zand. Dat vormde een uniek milieu, met een hoge soortenrijkdom. De typische natuur van het Vechtdal is van die kleine beetjes kalk afhankelijk. Dat zijn de oeroude 'koelanden', stroomdalgraslanden die 's zomers paars en roze kleuren van de tijm en steenanjer, aangevuld met blauwe knoop, geel walstro en nog tientallen andere kenmerkende bloemen.

"Zulke stroomdalflora kan niet tegen te zure omstandigheden", zegt plantenexpert Henk Ruiter van Natuur en Milieu de Vechtstreek. "Het is de typische combinatie van voedselarme, maar kalkrijke grond, waardoor de bloemrijkdom hier van oorsprong heel hoog is."

Dat geldt niet alleen voor bloeiende kruiden, maar ook voor bloeiende struiken. Vooral uitgestrekte sleedoornstruwelen zijn kenmerkend voor dit gebied, afgewisseld met bijvoorbeeld wegedoorn en inmiddels zeer zeldzame wilde rozen, zoals de heggenroos, viltroos en egelantier. De doornstruiken trekken grote hoeveelheden bijen en vlinders en maken het Vechtdal tot een ideaal leefgebied voor vogels als de grauwe klauwier.

Maar stuk voor stuk kunnen deze soorten slecht tegen verzuring door stikstofvervuiling, en hebben ze daarom om de zoveel tijd kalkrijk water nodig. Struwelen en graslanden die na de kanalisatie van de Vecht niet langer overstromen kwijnen weg en verliezen hun unieke soorten en karakter.

Waterschappen kunnen in Nederland nog aansprakelijk gesteld worden voor zogeheten 'natschade' bij landbouwpercelen. Waterschap Vechtstromen laat weten dat ook de noodgemalen momenteel op volle kracht draaien, om rivierwater uit de Vecht zo snel mogelijk weg te voeren.

Dat heeft nog een ander gevolg. Waar velden vroeger wekenlang blank stonden, duren overstromingen tegenwoordig meestal niet langer dan een paar dagen. Dat maakt verschil: niet alleen voor de bezinking van het kalkrijke slib, maar ook voor de aanvulling van het grondwater.

Dezelfde zandgronden die nu blank staan, kunnen over enkele maanden alweer geplaagd worden door een toenemend probleem: droogte. Hydrologen zien het 's winters hoger laten oplopen van het grondwater als een mogelijke oplossing, om de zomers in elk geval met een grotere watervoorraad te laten beginnen.

Maar eigenlijk zou je de Vecht naar z'n oorspronkelijke staat moeten terugbrengen, zegt Van der Werf: traag slingerend, met ondiepe geulen. "Dan houd je in de zomer ook beter het water vast. En dat past in de gedachte om water en bodem weer sturend te maken, zoals het eeuwenlang is geweest."