Aantal huishoudens met schulden door toeslagen in vijf jaar verdubbeld

• Gidi Pols

  redacteur Economie

• 

  Bart Kamphuis

  Verslaggever economie

Toeslagen die moeten worden terugbetaald, zijn een steeds belangrijkere bron van problematische schulden geworden. Het aantal huishoudens met schulden die ontstaan zijn door toeslagen, is in de afgelopen vijf jaar stevig toegenomen. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Begin dit jaar kampten ruim 726.000 huishoudens met problematische schulden. Bij een vijfde daarvan was Dienst Toeslagen de schuldeiser. In 2018 was dat ongeveer een op de tien. Dat houdt in dat er in vijf jaar tijd zo'n 80 duizend huishoudens zijn bij gekomen met toeslagschulden.

Het gaat hierbij om gezinnen die toeslagen moeten terugbetalen. Dat kan huurtoeslag of zorgtoeslag zijn, maar ook kindgebonden budget of kinderopvangtoeslag. Als een huishouden de schuld na 27 maanden niet heeft terugbetaald, wordt de schuld als problematisch bestempeld door de statistici van het CBS.

Corona en hogere lonen

Dienst Toeslagen ziet twee verklaringen voor de toename. De eerste is de coronacrisis. In die tijd werd de invordering van toeslagen tijdelijk stopgezet, vanwege de financiële onzekerheid bij veel mensen. Daardoor nam het aantal huishoudens met een langdurige schuld toe.

"Het ging in totaal om ruim 1 miljoen burgers die voor in totaal circa 1 miljard euro aan betalingsachterstanden hebben", zegt een woordvoerder. Vorig jaar april is de invordering weer stap voor stap gestart. Toch liep het aantal huishoudens met problematische toeslagschuld ook vorig jaar op.

Dat heeft volgens de woordvoerder mogelijk te maken met de onverwacht hoge loonstijgingen in 2022. "Dat heeft gezorgd voor een toename van terugvorderingen, met name bij de huurtoeslag", zegt de woordvoerder. "Het blijft belangrijk dat mensen die recht hebben op toeslagen hun gegevens, en dus ook hun inkomen, actueel houden en eventuele veranderingen hierin doorgeven. Zo kunnen zij onverwachte terugvorderingen voorkomen."

Achilleshiel

Dat burgers zelf verantwoordelijk zijn voor het doorgeven van wijzigingen van inkomens- en andere gegevens roept kritiek op bij deskundigen. "Het is de achilleshiel van het toeslagenstelsel", zegt Anna Custers, lector armoede interventies aan de Hogeschool van Amsterdam.

"Juist de gezinnen met lagere inkomens hebben vaker te maken met wisselende inkomsten en lopen daarmee een verhoogd risico op terugvorderingen. Ze komen er lang niet altijd aan toe om elke schommeling in inkomen direct door te geven."

"Een oproep van de Dienst Toeslagen is niet voldoende. De grote schaal waarop de achterstanden voorkomen, laat zien dat het systeem veel burgers overvraagt", zegt Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool van Utrecht en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.

"In deze hoogtechnologische maatschappij zou je toch verwachten dat de Belastingdienst via de loonheffingen wel een systeem zou moeten kunnen inrichten waarbij werkgevers de Belastingdienst informeren en zij direct de toeslagen kan bijstellen", vindt Jungmann.

Custers vreest dat achterstanden verder kunnen gaan oplopen. "De verhoging van de toeslagen dit jaar, en ook volgend jaar van bijvoorbeeld de huurtoeslag en het kindgebonden budget, kan helaas ook betekenen dat terugvorderingen weer hoger worden, als er iets niet op tijd doorgegeven wordt."

Verkeersboetes en studieschulden

Ook het aantal huishoudens met schulden bij de Belastingdienst nam afgelopen vijf jaar relatief veel toe. Inmiddels heeft zo'n 45 procent van de huishoudens met problematische schulden een schuld bij de Belastingdienst. In 2018 was dat nog 32 procent. In absolute aantallen betekent dat, dat er ruim 100.000 huishoudens met een schuld bij de Belastingdienst bij zijn gekomen.

Bij andere diensten zijn er juist verbeteringen te zien. Zo zijn er minder huishoudens die een schuld hebben als gevolg van een niet-betaalde verkeersboete. Hetzelfde geldt voor huishoudens waarbij een van de gezinsleden de studieschuld niet kan afbetalen.