Diepe politieke crisis in Duitsland door blokkade begroting
Een kettingbotsing in slow motion, daar lijkt de Duitse regering zich nu in te bevinden. Een ogenschijnlijk technisch probleem met de begroting, heeft de regering in een diepe crisis gestort. Plotseling mist er 60 miljard euro, en mogelijk nog veel meer.
Vorige week oordeelde het grondwettelijk hof dat de regering een pot geld niet mag uitgeven zoals gepland is. Sindsdien moeten ministers van financiën, landelijk en in de deelstaten, steeds grotere delen van de begroting blokkeren en staan talloze belangrijke projecten op losse schroeven.
De drie regeringspartijen - SPD, de Groenen en FDP - die elk zeer verschillende belangen hebben en hiervoor al met elkaar overhooplagen, moeten nu samen bedenken hoe ze dat gigantische gat gaan vullen. Dat lijkt een haast onmogelijke opgave.
Ambitieuze plannen
Het probleem ontstond twee jaar geleden. In de noodpot met geld om de gevolgen van corona te bestrijden bleek 60 miljard euro over. Bondskanselier Olaf Scholz was toen nog minister van Financiën, maar had de verkiezingen al gewonnen. Tijdens de onderhandelingen voor de nieuwe coalitie, kwam zijn ministerie met het idee om dat geld naar een andere pot te verschuiven: die voor klimaatbeleid.
Dat leek slim: Duitsland moest een grote inhaalslag maken om de klimaatdoelen te halen. De nieuwe regering kwam met ambitieuze klimaatplannen (belangrijk voor de Groenen), zonder dat ze veel extra geld moest lenen en dat er belastingen omhoog moesten (belangrijk voor de liberale FDP), of in de sociale zekerheid moest snijden (belangrijk voor de sociaaldemocratische SPD van Scholz).
Niet volgens de regels
Maar de oppositie, de christendemocratische Union die net een historische nederlaag had geleden, zag dat niet zitten. Die stapte naar het Bundesverfassungsgericht, het constitutioneel hof in Karlsruhe.
Volgens de Union, de verzamelnaam voor de CDU samen met de Beierse CSU, omzeilt de regering de Duitse 'schuldenrem': een wet die het land na de financiële crisis invoerde, die min of meer voorschrijft dat ze niet meer mag lenen dan er binnenkomt. Duitsland kon het geld voor de coronanoodpot alleen lenen, omdat het vanwege de pandemie een nooduitzondering op de schuldenrem had gemaakt. Door te schuiven omzeilt de regering de regels voor die nooduitzondering, aldus de Union.
In een spoedvonnis oordeelde het hof vorig jaar nog dat de regering wel door mocht gaan met het uitgeven van het coronageld, bijvoorbeeld voor het dempen van de stroomprijs die sinds de oorlog in Oekraïne intussen omhoog was geschoten. Een verbod zou te ingrijpend zijn, zeker als dat later volgens het definitieve oordeel niet nodig was geweest.
Vorige week zette het hof, na langer bestuderen, een streep door de 60 miljard euro. En mogelijk nog door veel meer potten geld, die op een vergelijkbare manier gevuld worden. Zoals het economisch stabiliseringsfond van 200 miljard euro, vorig jaar nog trots door Scholz aangekondigd. Oppositiefractie Union heeft daar al juristen op losgelaten.
Toch geen chipfabrieken?
Dat heeft snel grote gevolgen. Zo zijn overheidsmiljarden die chipfabrikanten dit jaar naar Duitsland lokten, nu onzeker. Net als maatregelen die hoge energiekosten moeten dempen, zowel voor energie-intensieve industrie als voor burgers.
Wie al een elektrische auto besteld heeft, maar die nog niet op naam heeft kunnen zetten, lijkt naast de beloofde subsidie te grijpen. En ook het broodnodige opknappen van het Duitse spoornetwerk staat op losse schroeven.
Wankelende regering
Terwijl juristen nu hun hoofd breken over hoe ver de gevolgen van dit vonnis strekken, worstelen de regeringspartijen met een oplossing. Daar hebben ze zeer verschillende ideeën voor.
De Groenen en SPD zouden het liefst de schuldenrem-wet aanpassen en meer lenen. Maar daarvoor is een tweederdemeerderheid nodig en dat lijkt niet haalbaar. Naast regeringspartij FDP is ook oppositiefractie Union hiertegen. Meer geld ophalen door belastingen te verhogen ziet de FDP ook niet zitten.
Een andere optie: flink bezuinigen, bijvoorbeeld op klimaatplannen en sociale zekerheid. Acceptabel voor de FDP, niet voor de Groenen en SPD. Of de regering roept opnieuw de noodtoestand uit, om de schuldenrem tijdelijk weer te omzeilen. Maar daar zou het grondwettelijk hof het mogelijk niet mee eens zijn, ook al zal het nog wel even duren voordat daarover een vonnis komt.
Geluiden dat de toch al rommelende regering deze crisis misschien niet overleeft, klinken ondertussen steeds luider. Zorgen zijn er over de kleine FDP, die er zeer slecht voorstaat in de peilingen en bij deelstaatverkiezingen flink verloor.
Zouden er nu verkiezingen zijn, dan zou de Union volgens peilingen ruimschoots winnen. Een partner waar de FDP mee overweg zou kunnen. Maar: ook de radicaal rechtse AfD koerst dan af op een daverend succes als tweede partij. Een angstbeeld dat de huidige regering wellicht weer tot elkaar drijft.
