Rusland zet Oekraïense krijgsgevangenen in aan het front in Oekraïne

• Chiem Balduk

  Redacteur Buitenland

Rusland heeft een bataljon gevormd dat bestaat uit Oekraïense krijgsgevangenen. Het Bohdan Chmelnytsky-bataljon, vernoemd naar een Oekraïense kozakkenleider, bestaat volgens Russische staatsmedia uit 70 à 80 gevangengenomen Oekraïense militairen. Zij worden volgens Moskou binnenkort naar het front in Oekraïne gestuurd.

Het inzetten van krijgsgevangenen voor militaire doelen gaat in tegen de Geneefse Conventie, die de basis vormt van het humanitair oorlogsrecht. "Krijgsgevangenen mogen niet worden gedwongen militair of gevaarlijk werk te doen", dicteert de verdragstekst uit 1949.

Maar, zo beweerde de verantwoordelijk commandant eerder bij het Russische staatspersbureau Ria Novosti, de tientallen Oekraïners hebben zich "vrijwillig" gemeld. Ook zouden zij een Russisch paspoort hebben geaccepteerd. "Ik heb een eed afgelegd aan Rusland omdat ik wil dat de Oekraïners en Russen worden verenigd als één volk", dreunt een overloper op in een gisteren gepubliceerd interview.

Het is lastig om vast te stellen dat het humanitair oorlogsrecht wordt overtreden, zegt universitair docent internationaal strafrecht Marieke de Hoon. "Hoe stel je vast of iemand geheel vrijwillig is overgelopen, of dat er sprake is van dwang of het brainwashen van iemand? Of dat het de enige kans is om foltering of erger te voorkomen?"

Rusland houdt naar schatting enkele duizenden Oekraïense krijgsgevangenen vast. "Het kan zo zijn dat iemand daadwerkelijk wil overlopen en dat Rusland die kans biedt", zegt De Hoon. De Amerikaanse denktank ISW gaat ervan uit dat de krijgsgevangenen "vermoedelijk werden gedwongen" tot de dienstplicht.

Lastige spagaat

De inzet van Oekraïense krijgsgevangenen staat niet op zichzelf. Na de illegale, niet-erkende annexatie van de bezette regio's werd het mogelijk om de 'nieuwe' bevolking van Rusland op te roepen voor het leger, en te laten vechten tegen het eigen vaderland. Volgens Oekraïense media zijn duizenden mannen in de bezette regio's gedwongen om in dienst te treden.

Voor familieleden van gevangengenomen Oekraïense militairen komt het nieuws over de vorming van het Chmelnytsky-bataljon als een nachtmerrie. "Hier wordt al maanden over gesproken, maar nu blijkt dat ze ook echt moeten vechten", vertelt Angelina, een zus van een Oekraïense militair die al ruim een jaar in Russische gevangenschap leeft.

De inzet van Oekraïners in het Russische leger stelt de Oekraïense autoriteiten in een lastige spagaat. Want hoe ga je om met deze landgenoten, die (al dan niet gedwongen) tot de vijandelijke strijdkrachten behoren?

Journalist Aleksander Chrebet van de Kyiv Independent volgt de kwestie op de voet. Hij sprak met meerdere Oekraïners die meevochten met de Russen, maar inmiddels gevangen zijn genomen door de Oekraïners. Zij riskeren lange gevangenisstraffen voor hoogverraad. "Aantonen dat zij onder dwang vochten, kan soms onmogelijk zijn. Vaak zijn ze gevangengenomen op het slagveld, te midden van gevechtsoperaties."

Bij hun vervolging wordt vaak onvoldoende rekening gehouden met de moeilijke omstandigheden waarin zij verkeerden, stelde de Oekraïense mensenrechtenorganisatie Zmina eerder vast. Die pleit ervoor dat er overtuigend bewijs moet zijn dat iemand uit vrije wil aansloot bij het Russische leger. Er wordt volgens de onderzoekers niet of onvoldoende rekening gehouden met persoonlijke omstandigheden.

Het liefst ziet Oekraïne dat burgers die gedwongen worden tot Russische dienstplicht zichzelf overgeven aan het front. Daarvoor is een speciaal telefoonnummer gelanceerd. Via WhatsApp of Telegram kan worden aangegeven dat iemand zich wil overgeven naar de Oekraïense zijde. Vervolgens wordt een plan gemaakt hoe en waar dat het veiligst kan. Dit zou een optie kunnen zijn voor de Oekraïense krijgsgevangenen.

Overigens zijn er ook daadwerkelijk Oekraïense burgers die in het Russische leger willen dienen. Journalist Chrebet sprak er met twee, die inmiddels tot tien en vijftien jaar cel zijn veroordeeld. Beiden willen terug naar Rusland en hopen geruild te worden voor Oekraïense krijgsgevangenen.

Siberisch bataljon

Overigens heeft Oekraïne vorige week ook een bataljon opgezet met uitsluitend Russische burgers. Het 'Siberische Bataljon' bestaat volgens de Oekraïense militaire inlichtingendienst uit Russen die via een derde land naar Oekraïne zijn gereisd. Het zou voornamelijk om etnische minderheden gaan, die zich tegen Moskou keren. En een belangrijk detail: het bataljon zegt geen krijgsgevangenen te werven.