Uitslag referendum mokerslag voor inheemse bevolking Australië: 'Verzoening is dood'

• 

  Meike Wijers

  correspondent Australië

De uitslag van het Australische referendum over de positie van de inheemse bevolking is bij voorstanders als een mokerslag aangekomen. Australiërs konden stemmen over een voorstel om de Aboriginal en Straat Torres-bevolking te erkennen in de grondwet, en hun een speciale adviescommissie te geven. Meer dan 60 procent van de kiezers stemde daar dit weekend tegen.

De uitslag kwam niet als een grote verrassing: peilingen wezen al een tijd op een overwinning voor de oppositie. Maar dat zo'n grote meerderheid tegen heeft gestemd, komt toch hard aan bij de inheemse bevolking. Het is ook een grote tegenslag voor de Labor-regering van premier Anthony Albanese. De uitslag heeft verstrekkende gevolgen voor de verzoening met de oorspronkelijke bewoners.

Inheemse leiders hebben een week van stilte en rouw aangekondigd. Aboriginal en Straat Torres-vlaggen hangen halfstok. "Ik denk dat het zeker twee generaties duurt voordat Australiërs in staat zijn hun koloniale haat achter zich te laten en te erkennen dat wij bestaan", zei de prominente ja-campagneleider Marcia Langton tegen de Australische omroep SBS. "Verzoening is dood."

Zo ver wil premier Albanese niet gaan. Met het referendum loste hij een verkiezingsbelofte in. De afgelopen maanden heeft hij veel campagne gevoerd voor het ja-kamp. Een politiek risico: zijn populariteit is flink afgenomen.

In de toespraak waarin Albenese de nederlaag erkende, zei hij dat dit niet het "einde van de weg" is voor verzoeningspogingen. "Dit moment van onenigheid definieert ons niet", zei de premier. De Labor-regering overweegt nu om een tijdelijke adviesraad aan te stellen die kan adviseren over beleid dat de inheemse bevolking aangaat.

Er wordt gereflecteerd op de vraag waarom Australiërs met zo'n grote meerderheid tegen een speciale plek voor de inheemse bevolking in de grondwet hebben gestemd. De verklaring is genuanceerd.

Nee-stemmers stellen dat een ja-stem juist had geleid tot meer ongelijkheid in de samenleving, omdat één groep dan een speciale behandeling zou krijgen. Veel Australiërs maakten zich ook zorgen om de kosten van de nieuwe adviescommissie en een toename van de bureaucratie.

Volgens waarnemers en analisten zijn racistische uitingen tijdens de campagneperiode toegenomen. Dat blijkt ook uit de ervaringen van de inheemse bevolking. Bij de nationale crisislijn voor inheemse Australiërs is een toename van 108 procent in het aantal meldingen van racisme en discriminatie.

Dit is aangewakkerd door misinformatie en complottheorieën op sociale media. Zo waren veel Australiërs bang dat de adviescommissie wetten zou kunnen maken en dat de inheemse bevolking land zou kunnen afpakken. Deze onwaarheden hebben een grote invloed gehad. Waarnemers noemen het "de eerste misinformatiecampagne in Trump-stijl".

'If you don't know, vote no'

Maar er speelt meer. "Het is ons niet gelukt om de boodschap goed over te brengen", zegt Marcus Stewart, een van de campagneleiders van het ja-kamp. Details over wat zo'n adviescommissie precies zou doen en hoe leden gekozen zouden worden, bleven tot het laatst onduidelijk. "Australiërs snapten niet wat de stem precies inhield", erkende Stewart. De slogan van de oppositie, 'if you don't know, vote no', is daarom erg effectief gebleken.

Dat veel Australiërs twijfelden, bleek afgelopen weekend ook bij dit stembureau:

Oppositieleider Peter Dutton gebruikte zijn overwinningstoespraak om kritiek te uiten op premier Albanese. "De premier heeft geweigerd om simpele vragen te beantwoorden over dit referendum. Het was een slecht idee om Australiërs te verdelen op basis van hun ras", aldus Dutton.

Tijdens de campagne zei Dutton dat hij een nieuw referendum wilde uitschrijven, dat alleen over de erkenning van de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking in de grondwet zou gaan. Maar na het referendum heeft hij die belofte teruggenomen. Hij zegt dat Australiërs "klaar zijn" met referenda.

Concrete plannen om de enorme kloof van de inheemse bevolking met de rest van Australiërs te verkleinen, heeft de oppositie niet.