'Exotische' dieren als Amerikaanse rivierkreeft steeds groter probleem

Halsbandparkieten in parken van grote steden, Amerikaanse rivierkreeften in Nederlandse slootjes, woekerende Amerikaanse vogelkers in het bos: invasieve exoten vormen een steeds grotere bedreiging voor de biodiversiteit wereldwijd.

Dat blijkt uit een rapport van de internationale organisatie IPBES, die kennis verzamelt over biodiversiteit en ecosystemen. Onderzoekers telden wereldwijd meer dan 37.000 planten en dieren die zich hadden gevestigd in een gebied waar ze van nature niet voorkomen. Dat aantal blijft maar groeien, vooral in Europa.

En dat is slecht nieuws voor de biodiversiteit, zegt Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur van Naturalis en hoogleraar Natuurlijk Kapitaal aan de Universiteit Leiden. "Door de exoten kunnen inheemse planten en dieren serieus in de verdrukking komen. Maar het heeft ook impact op onze toekomst."

Denk aan de waterschappen, die nu al veel tijd en geld kwijt zijn met het bestrijden van invasieve planten die watergangen verstoppen. Of neem de Amerikaanse vogelkers, een plant uit de rozenfamilie die al de bijnaam 'bospest' kent. "Die plant neemt hele stukken bos over."

Ook in de Hortus in Amsterdam groeien planten die hier niet thuishoren of geplant zijn:

Een andere invasieve plant is de reuzenbalsemien. Die produceert veel meer nectar dan andere planten. "Hommels zijn er dol op. Maar daardoor worden andere inheemse planten juist minder bestoven." Een bekend voorbeeld van een invasief dier is de Amerikaanse rivierkreeft, die door de aquariumindustrie en horeca hier is beland en andere soorten bedreigt.

"Dit onderzoek is zo belangrijk omdat het wereldwijd een duidelijk patroon laat zien", zegt Biesmeijer. Dat de biodiversiteit verandert met de komst van exoten is niet per se negatief. "Maar soms moet je wel echt bestrijden of indammen om uitsterven van inheemse soorten te voorkomen."

Dat soorten zich verspreiden is van alle tijden, zegt Coenraad Krijger van de Nederlandse tak van de internationale natuurorganisatie IUCN. Voor invasieve exoten geldt echter specifiek dat ze door mensen zijn verspreid. Zo is dat ook ooit gebeurd met het konijn en de fazant, die werden ingevoerd om erop te jagen.

Verder zijn er uitheemse planten in tuincentra, die klanten in de tuin zetten en zich verspreiden. Ook kunnen ontsnapte huisdieren zich in Nederland vestigen, zoals schildpadden.

Andere voorbeelden van exoten:

Vaak gaat het importeren van planten en dieren onbedoeld. "In bloempotten komen geregeld mieren en andere beestjes mee", zegt Krijger. Of denk aan grote schepen die ballastwater inladen in de haven waar ze vertrekken. "Die verplaatsen hele ecosystemen." Veel planten en dieren houden het hier niet vol en sterven, maar andere vestigen zich.

De opmars van invasieve exoten is problematisch, zegt Krijger, maar staat wel onderaan in de topvijf van grootste bedreigingen voor de biodiversiteit. Bovenaan staat nog altijd intensief landgebruik, zoals intensieve landbouw, waardoor leefgebieden steeds kleiner worden. Andere bedreigingen zijn zaken als overbevissing, klimaatverandering en vervuiling. "We moeten de invasieve exoten in dat perspectief zien."

Lokale oplossingen

In het rapport stelt IPBES dat overheden meer moeten doen aan de bestrijding van invasieve exoten. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zegt in een reactie dat het de conclusies serieus neemt en vooral wil inzetten op vroegtijdige preventie. "Voorkomen is beter dan genezen", zegt een woordvoerder.

Dat zegt ook Koos Biesmeijer van Naturalis. "Je kunt niet alles bestrijden. Met sommige nieuwe soorten moeten we leven. Maar we kunnen wel wat doen."

Coenraad Krijger sluit zich daarbij aan. Hij oppert dat wet- en regelgeving voor import kan worden uitgebreid. "Maar alles valt of staat met controle en handhaving. Daarnaast hebben ook bedrijven die planten of dieren importeren en transporteren een verantwoordelijkheid."