Zwarte Zee wordt meer en meer oorlogsgebied: 'Alles om te winnen'
Of het nu gaat om een olietanker, vrachtschip of civiel bootje: de strijdende partijen beschouwen ze inmiddels allemaal als "legitieme militaire doelwitten" in het Russische en Oekraïense deel van de Zwarte Zee. De strijd om de belangrijke zeeroute is in krap een maand tijd in een hogere versnelling geraakt.
Vorig weekend troffen Oekraïense maritieme kamikazedrones een Russische olietanker, voor het eerst in de oorlog. "Alles wat Rusland beweegt over de Zwarte Zee is een legitiem militair doelwit", verklaarde een adviseur van president Zelensky naderhand. Ook werd een Russische marinebasis in Novorossiejsk, ver van het oorlogsgebied, aangevallen met drones. En vandaag nog loste een Russisch militair schip waarschuwingsschoten richting een vrachtschip dat voer onder de vlag van eilandengroep Palau.
Oekraïne verspreidde deze beelden van de aanval op de olietanker:
Dit alles was een reactie op Russische luchtaanvallen op Oekraïense havens. Graanopslaglocaties en civiele infrastructuur werden volgens de autoriteiten verwoest. Een Russische drone-aanval trof Izmajil, een havenstadje aan de Donau vlak bij de grens met NAVO-lid Roemenië. Ook een Roemeens schip raakte beschadigd.
De graandeal zorgde tijdelijk voor een soort wapenstilstand op de Zwarte Zee, zegt defensie-expert en generaal buiten dienst Mart de Kruif. Maar sinds Rusland eruit is gestapt, een maand geleden, is de situatie geëscaleerd. "Formeel was het al een oorlogsgebied, maar nu is de Zwarte Zee dat ook operationeel geworden. Het laat zien dat het een totale oorlog wordt. Alle middelen worden gebruikt om te winnen."
Risico op escalatie
Het feit dat er drie NAVO-landen liggen aan de Zwarte Zee maakt de recente ontwikkelingen volgens De Kruif riskant. "Er hoeft maar één afzwaaier of misrekening te zijn en je hebt problemen. Dat Rusland die aanval uitvoerde dicht bij Roemenië was opmerkelijk, want dat zit dicht tegen artikel 5 aan." In dat artikel uit het handvest van de NAVO staat dat een aanval op één NAVO-lid een aanval op alle leden betekent.
Op deze kaart zie je de aanvallen van de afgelopen periode in de Zwarte Zee, en welke landen NAVO-lid of NAVO-partner zijn (lichtblauw):
Zowel voor Rusland als Oekraïne is de zeeroute van essentieel belang. Zo exporteerde Rusland afgelopen maand bijna 59 miljoen vaten ruwe olie via de haven van Novorossiejsk, volgens nieuwssite Politico een derde van de totale Russische export. En dat is slechts een van de Russische havens in de regio die Oekraïne tot doelwit heeft verklaard.
Stijgende verzekeringsprijzen
Het is een klap voor het Kremlin dat Russische schepen bijvoorbeeld niet meer veilig olie, een belangrijke inkomstenbron voor de oorlogskas, kunnen vervoeren via de Zwarte Zee. "Alleen al de dreiging van een mogelijke drone-aanval is voldoende", zegt Patrick Bolder, voormalig luchtmachtofficier en verbonden aan het The Hague Centre for Strategic Studies. Het zal volgens hem leiden tot torenhoge verzekeringsprijzen, en stagnerende import en export.
Dezelfde dynamiek treft mogelijk ook de vrachtscheepvaart in het noordwesten van het Zwarte Zeegebied. "Ook voor niet betrokken landen bestaat de kans dat de handel onder druk komt te staan", zegt Bolder.
Graandeal
Mede door het stilliggen van de Oekraïense graanhandel via de Zwarte Zee stegen de voedselprijzen vorig jaar wereldwijd. Met name in minder welvarende landen ontstonden voedseltekorten. Het graanakkoord maakte het transport weer mogelijk. Maar sinds vorige maand kunnen Oekraïense schepen vol graan de havens in de Zwarte Zee niet meer verlaten.
Rusland vindt dat de afspraken uit de deal niet worden nagekomen en stapte eruit. Kort daarna begon het met een reeks bombardementen op de Oekraïense havens. Elk schip dat Oekraïens water nadert, wordt sindsdien door Moskou beschouwd als een dreiging omdat het mogelijk wapens aan boord heeft.
Humanitaire corridor 'blufpoker'
Ondanks dit dreigement kondigde Oekraïne donderdag eenzijdig een humanitaire corridor af. De tientallen vrachtschepen die vastzitten in de Zwarte Zeehavens krijgen een vrije doorgang, zo stelde Kyiv.
Onduidelijk is of het initiatief zal lukken. Persbureau Reuters meldt op basis van bronnen dat de eerste twee dagen na de aankondiging er in elk geval nog geen gebruik was gemaakt van de corridor. Niettemin was het een opvallende bekendmaking, zeggen de deskundigen.
"Als Oekraïne dit zo stelt, vraag je je af hoe ze dat gaan afdwingen. Oekraïne heeft geen vloot van betekenis meer en Rusland heeft allemaal zeemijnen voor de ingang van havens geplaatst", zegt Bolder. Hij denkt dat Kyiv "een beetje blufpoker" speelt.
"Ik kan me niet voorstellen dat Rusland ermee instemt", zegt De Kruif. Hij ziet de zet als een onderdeel van een diplomatiek schaakspel. "Oekraïne wil laten zien: wij zijn de good guys en Rusland de bad guys."
