Steeds meer cao's met afspraken over zzp'ers, maar niet iedereen is enthousiast
De afgelopen jaren zijn er in steeds meer cao's afspraken opgenomen voor zelfstandige ondernemers. Opmerkelijk, omdat een cao eigenlijk een afspraak is tussen werkgevers en werknemers, en zzp'ers juist ondernemers zijn.
Er zijn volgens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid nu negen cao's met afspraken over zzp'ers, waaronder die van architecten, die voor de toneel- en danssector en die voor kunsteducatie. Hierin wordt meestal een minimumtarief afgesproken voor zzp'ers. Het idee is dat zzp'ers hiermee beschermd worden tegen te lage tarieven.
Toch zijn zzp-organisaties kritisch over deze ontwikkeling, omdat cao-afspraken haaks staan op ondernemerschap. "De meeste ondernemers kiezen voor hun eigen vrijheid. Als je prijsafspraken gaat maken, ga je hieraan voorbij", zegt Leo Kits, woordvoerder bij Stichting ZZP Nederland. Een zzp'er heeft daarnaast niets in te brengen bij een cao, benadrukt hij. "Dus het is heel raar dat er in de cao iets over zzp'ers gezegd wordt."
Martijn Pennekamps van platform ikwordzzper.nl en Het Ondernemerscollectief, is het met Kits eens. "Afspraken maken is prima, maar niet in de cao. Dat moet in de wetgeving."
Uitgebuit
Anderen vinden het juist goed dat zzp'ers op deze manier wat meer beschermd worden tegen te lage tarieven. "Er is een groep die nog steeds wordt uitgebuit", zegt arbeidsmarktdeskundige Hafid Ballafkih van de Hogeschool van Amsterdam. "Kijk bijvoorbeeld naar pakketbezorgers. Dat zijn kwetsbare zzp'ers, die mogen best beschermd worden. Die verdienen misschien 24 euro per uur."
Ballafkih stelt dat de ondernemers die het een probleem vinden om vrijheid in te leveren vaak wat hoger zitten in de 'zzp-hiërarchie'. "Maar er zijn veel zzp'ers die eigenlijk helemaal geen zelfstandig ondernemer willen zijn of een vorm van schijnzelfstandigheid kennen, waarop ondernemen eigenlijk niet van toepassing is", zegt hij.
"Je bent opeens ondernemer terwijl je daar eigenlijk helemaal geen verstand van hebt", zegt danser en zzp'er Gijs Hanegraaf. Hij vindt het goed dat er nu een minimumtarief in de cao staat, ook al botst dat in theorie met zijn ondernemerschap. "Er waren veel mensen, ikzelf ook, die soms wel dertig of veertig euro te weinig vroegen of kregen", vertelt hij. "Er was veel sprake van schijnzelfstandigheid."
In de danswereld is het ook moeilijk om afspraken over een tarief te maken, stelt de danser. "Het is anders dan bij sport, waarbij je echt kan meten hoe goed iemand is. Hier is het veel subjectiever, waardoor je als danser een minder sterke onderhandelingspositie hebt."
"Dansers willen graag werknemer worden. Zij willen graag die pensioenopbouw", zegt danser Hanegraaf. 'Maar ze worden vaak het zzp-schap ingeduwd"
Ook Stichting ZZP Nederland ziet de verschillen in soorten zzp'ers. "Het is heel goed dat je de onderkant van de zzp-markt wil beschermen, maar niet door maatregelen te nemen die alle zzp'ers treffen", zegt woordvoerder Kits. De belangenorganisatie vreest dat opdrachtgevers het minimumtarief als standaardtarief gaan zien, waardoor andere zzp'ers juist minder betaald krijgen.
Daar is arbeidsmarktdeskundige Ton Wilthagen ook bang voor. "Ik denk dat het sympathiek is, maar dat je goed moet kijken waar je afspraken maakt. Er is kans op een averechts effect."
Een van de werkgeversorganisaties die onderhandelde over zzp-tarieven in de cao, de NAPK (Nederlandse Associatie voor Podiumkunsten), benadrukt dat ondernemers in de sector nog altijd de vrijheid hebben om zelf met opdrachtgevers te onderhandelen. "We hebben alleen een ondergrens voor de tarieven afgesproken; we zagen hoe zwaar zzp'ers het hadden in onze sector in coronatijd."
De partijen zijn het er wel over eens dat er betere wetgeving moet komen omtrent zzp'ers. "De situatie van de zzp'er moet echt verduidelijkt worden in betere wetgeving", zegt Wilthagen. "Het onderwerp wordt in Nederland steeds als hete aardappel vooruitgeduwd."
Er zijn wel regels over zzp'ers, de wet DBA, maar die wordt niet gehandhaafd. Er is nog te veel onduidelijkheid over bijvoorbeeld de vraag wanneer er precies sprake is van schijnzelfstandigheid. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid werkt aan een verduidelijking daarvan.
Bestaande afspraken
In 2019 kregen architecten de eerste cao met een minimumtarief voor zzp'ers. Zij krijgen sindsdien 140 procent van het brutoloon dat een werknemer krijgt voor hetzelfde werk. In de cao voor musici staat dat het uurtarief van zzp'ers ten minste 50 procent hoger moet zijn dan dat van een werknemer in dezelfde functie. De cao's voor Nederlandse Podia en Festivals en Toneel en Dans hebben een soortgelijke bepaling.
Verder staan er afspraken voor zzp'ers in de cao's Omroeppersoneel, Kunsteducatie, Muziekensembles, Grondstoffen Energie & Omgeving Proces en het Veiligheidsdomein. In die laatste cao is afgesproken om in 2021 minimumtarieven vast te stellen, maar dat is tot nu toe niet gebeurd.
