Oorlog ook mentale uitputtingsslag: 'Kunnen ons niet veroorloven om zwak te zijn'
Voor veel Oekraïners in steden op afstand van het front, lijkt het leven 'gewoon' door te gaan. Maar schijn bedriegt. "Je kijkt naar een illusie", zegt Bohdan (34) uit Odesa. "We hebben allemaal permanent stress. Nu is het rustig, maar we weten niet wat er morgen gaat gebeuren."
Vriendin Natalja knikt instemmend. "Iedere nacht slapen we met onze paspoorten in een tas naast ons. Je weet nooit of je huis wordt geraakt bij een aanval. We gaan met angst naar bed en staan ermee op. We zijn allemaal uitgeput, doodmoe."
507 dagen duurt de oorlog in Oekraïne nu. Het is ook een mentale uitputtingsslag. Direct na de inval was er paniek, maar al snel bleek het Russische leger minder sterk dan gedacht. Sindsdien presenteert Oekraïne zich vooral als strijdbaar, veerkrachtig en vol vertrouwen in de overwinning.
"Onze helden vechten voor de toekomst van de mensheid van de komende duizenden jaren", klinkt het in reclamefilmpjes voor het leger op televisie. In beeld zie je ontploffende Russische tanks en Oekraïense militairen die katjes in veiligheid brengen.
Overlevingsmodus
Het valt niet mee die strijdbaarheid altijd maar vol te houden. Over het langverwachte tegenoffensief komt weinig nieuws naar buiten, een einde aan de oorlog lijkt nog niet in zicht.
Psycholoog Viktoria Malysj ziet veel patiënten met psychische klachten langskomen in haar behandelkamer. "Restaurants en cafés zijn open, je kunt zelfs naar het theater en het ballet. Maar onbewust zijn mensen heel gespannen. Ze zitten in een overlevingsmodus. Hun spieren zijn altijd gespannen."
Ze ziet en hoort het ook van collega's. "Laatst sprak ik een tandarts, die vertelde dat haar patiënten hun kiezen kapot maalden. Mensen lijken zich normaal te gedragen, denken ook dat ze dat doen. Ze denken dat ze gewend zijn geraakt aan de oorlog. Maar die continue spanning ís niet normaal. Het kan je geestelijk uitputten en dat is heel gevaarlijk."
Malysj doceert psychologie aan de universiteit van Odesa. Ze vertegenwoordigt 300 psychotherapeuten in de stad. Allemaal zien ze hetzelfde: veel meer depressies, angststoornissen, burn-outs en paniekaanvallen.
"Mensen raken uitgeput, zijn teleurgesteld of worden juist volkomen apathisch", zegt ze. "Toen de oorlog begon, leek alles heel snel te zullen gaan. We dachten dat het een kwestie van even doorbijten was. Sommigen pasten zich aan door hun leven tijdelijk op pauze te zetten en gingen wachten tot de oorlog voorbij is. Dat stadium zijn we allang voorbij. Maar zie maar eens te schakelen naar de nieuwe realiteit, dat vraagt voor veel mensen veel aanpassingsvermogen. Niet iedereen kan dat even goed."
Op straat in Odesa hebben mensen die nieuwe werkelijkheid van een langdurige oorlog geaccepteerd, zeggen ze. Eduard (28) is in het park met zijn vrienden. "We weten dat het nog lang kan gaan duren, maar we moeten blijven vertrouwen op ons leger, anders gaan we ons slecht voelen."
Hij wil een voorbeeld zijn voor zijn leeftijdsgenoten. "We moeten sterk blijven, we hebben geen keuze", vertelt hij. "Ik doe vrijwilligerswerk in Mykolajiv en Cherson, die steden liggen vaak onder vuur. We moeten elkaar helpen hier doorheen te komen. Als je zwakte toont, zien anderen het ook niet meer zitten. Ik wil niet denken aan wat fout kan gaan. Kijk naar boven: er zijn toch geen raketten in de lucht nu? Dan kunnen we ons niet veroorloven om zwak of pessimistisch te zijn."
De gedachte dat die overwinning misschien niet komt, is te bedreigend om toe te laten. Dat geldt ook voor psychologe Malysj. "We moeten blijven geloven in de overwinning, dat alles goed komt. Dat we aan de goede kant staan. We verdedigen ons moederland en onze families. Het is een beschermingsmechanisme. Want als we daar niet meer in zouden geloven, dan kunnen we het niet meer aan. Dan zijn al onze militairen tevergeefs gestorven, dan is alles voor niets geweest."
