Biedt de koning vandaag zelf excuses aan voor het slavernijverleden?

Wat gaat koning Willem-Alexander vandaag precies zeggen bij de Nationale Herdenking Slavernijverleden? Dat is de grote vraag op de herdenkingsdag die markeert dat anderhalve eeuw geleden de ketens werden verbroken, de letterlijke betekenis van 'Keti Koti'. Gaat de koning de woorden van premier Rutte herhalen, die in december namens de Nederlandse staat excuses aanbood voor het slavernijverleden? Of kiest de koning voor een persoonlijker verhaal en zal hij ook de betrokkenheid van zijn Oranje-voorvaders benoemen?

Voor het eerst houdt de koning een toespraak op de Nationale Herdenking Slavernijverleden in het Amsterdamse Oosterpark. Nazaten van tot slaaf gemaakten, zowel binnen het koninkrijk als in voormalige koloniën, hopen vurig op officiële erkenning en excuses voor wat hun voorouders is aangedaan.

In deze tool kan je zelf kiezen hoe diep je in het verhaal over de slavernij-excuses duikt:

Bij de vorige grote jubileumherdenking, tien jaar geleden, waren de net beëdigde koning en koningin Máxima ook aanwezig. Excuses waren toen nog niet aan de orde. Bij die herdenking in 2013 zei toenmalig vicepremier Asscher wel dat de Nederlandse regering "diepe spijt en berouw" had.

Meer zat er toen niet in. In Den Haag waren er onder meer zorgen dat excuses zouden leiden tot juridische aansprakelijkheid, er werd gevreesd voor een verdere polarisatie van de samenleving en de vraag was ook wie nu precies aan wie excuses moest aanbieden.

Komma, geen punt

Premier Rutte noemde het onderwerp de afgelopen jaren ingewikkeld, "een dilemma" en een persoonlijke zoektocht, ook omdat de slavernij in "het verre verleden" plaatsvond. "De vraag is of je mensen die vandaag leven verantwoordelijk kunt houden voor het verleden", zei hij in 2020 tijdens een debat over institutioneel racisme.

Het historische moment kwam op maandag 19 december 2022 toen de premier in het Nederlands, Engels, Sranantongo en Papiaments namens de Nederlandse staat excuses maakte. "We zetten vandaag een komma, geen punt", zei Rutte ook richting de belangenorganisaties in de voormalige kolonies.

Sommige organisaties waren niet te spreken over de rommelige aanloop naar de excuses van het kabinet en over de willekeurig gekozen datum van 19 december in plaats van op 1 juli, de vaste datum van Keti Koti. Maar, zo was het verweer van het kabinet, de excuses moesten vóór herdenkingsjaar 2023 gebeuren.

"We doen dit, en we doen dit nu, om staande op de drempel van een belangrijk herdenkingsjaar, samen de weg vooruit te vinden", zei Rutte in december vorig jaar:

Het 'excusesdebat' was na 2020 in een stroomversnelling geraakt. Steeds meer Nederlandse steden boden excuses aan, het Adviescollege Dialooggroep Slavernij ging aan het werk en adviseerde in juli 2021 het kabinet om de gevolgen van het slavernijverleden te erkennen. Ondertussen begon de Tweede Kamer gesprekken met nazaten van slaafgemaakten, bezocht een delegatie het Caribisch gebied en drong de Kamer openlijk bij het kabinet aan op het nemen van deze belangrijke stap. Het vierde kabinet-Rutte riep 2023 uit tot het grote slavernijherdenkingsjaar, dat vandaag op 1 juli officieel begint.

Behalve Willem-Alexander zijn ook koningin Máxima, premier Rutte en een delegatie van het kabinet aanwezig bij de herdenking in de hoofdstad. Minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken is in Suriname bij de herdenking daar.

"De symbolische waarde van excuses van de koning is groot", zei voorzitter Linda Nooitmeer van het het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee) eerder. Het is voor haar sowieso al van grote waarde dat Willem-Alexander respect toont door te spreken.

De Oranjes hebben tussen 1675 en 1770 naar schatting ruim een half miljard euro (omgerekend naar de tijd van nu) verdiend aan slavernij, concludeerden onderzoekers deze maand. Op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is dit voor het eerst onderzocht.

Officiële feestdag?

Behalve erkenning is het volgens het NiNsee essentieel dat de sociale achterstanden die zijn ontstaan als gevolg van de slavernij worden aangepakt. "Het belangrijkste is dat er wordt gekeken naar de positie van mensen met Afrikaanse roots", aldus Nooitmeer. Ook gaan er stemmen op van 1 juli een officiële feestdag te maken.

Na de herdenking verschuift de aandacht naar de Keti Koti Festivals verspreid over het land. Onder meer in Zwolle, Groningen, Alkmaar en Haarlemmermeer wordt de afschaffing van de slavernij gevierd met muziek en optredens. Het grootste Keti Koti Festival is in Amsterdam op het Museumplein.

Muzikant Vernon Chatlein onderzoekt muzik di zumbi, de muziek die op de plantages op Curaçao werd gemaakt. Chatlein wil de muziek van zijn voorouders eren en doorgeven aan de volgende generaties. Vandaag treedt hij op:

Overigens werd slavenhandel en dwangarbeid in Suriname en het Caribische gebied wettelijk op 1 juli 1863 afgeschaft, 160 jaar geleden. Maar in Suriname werden slaven nog verplicht om maximaal tien jaar door te werken onder 'toezigt van den Staat', zoals in de wet stond. Daarom wordt nu het 150ste jubileum gevierd.