Afrikaanse leiders met vredesplannen naar Oekraïne, maar hoe neutraal zijn ze?

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Afrikaanse leiders beginnen vandaag aan een, zoals zij het zelf noemen, vredesmissie in Oekraïne en Rusland. Zes leiders aangevoerd door de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa leggen hun plannen eerst voor in Kyiv, om vervolgens door te reizen naar Sint-Petersburg, waar de delegatie wordt ontvangen door Vladimir Poetin.

Het is een opmerkelijk bezoek. Zuid-Afrika heeft zich weliswaar neutraal verklaard tegenover de strijdende partijen, maar de laatste maanden heeft Ramaphosa de warme banden van zijn land met Rusland nog verder aangehaald.

'Vertrouwenwekkende maatregelen'

Vlak voor het bezoek kreeg persbureau Reuters inzage in een document waarin de plannen zouden worden beschreven. Daarin pleiten de Afrikaanse leiders voor een aantal "vertrouwenwekkende maatregelen". Een daarvan zou de terugtrekking van Russische troepen zijn, maar onduidelijk is tot waar.

Ook zouden in het document het weghalen van Russische tactische kernwapens uit Belarus, opschorting van het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof tegen Poetin en het opheffen van sancties tegen Rusland worden genoemd.

Het document spreekt verder van de noodzaak tot onderhandelingen tussen Rusland en westerse landen, schrijft Reuters.

De Zuid-Afrikaanse president besprak het voorstel de afgelopen dagen met zowel Poetin als de Chinese leider Xi Jinping, die eerder een eigen vredesplan presenteerde.

Oekraïne waarschuwt

De Russische en Chinese leiders hebben de Afrikaanse missie omarmd. Oekraïne liet weliswaar weten het bezoek te verwelkomen, maar staat er een stuk sceptischer tegenover. In een online persconferentie liet de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba dan ook een waarschuwing horen.

Het vredesvoorstel "moet de territoriale integriteit van Oekraïne respecteren, en moet op geen manier, zelfs niet impliciet, suggereren dat Oekraïne grondgebied moet afstaan aan Rusland", zei hij. "Daarnaast mag het voorstel niet leiden tot bevriezing van het conflict."

Hoe dan ook, Afrikaanse landen hebben alle reden om een oplossing te zoeken voor het conflict in Oekraïne. De levering van graan vanuit de havens van de Zwarte Zee kwam door de oorlog enige tijd tot stilstand. Dat leidde tot hoge prijzen van voedsel en kunstmest in Afrika. Ondanks de graandeal die daarna is overeengekomen, is de aanvoer van graan vanwege de oorlog allesbehalve zeker.

Neutraliteit in twijfel

De Zuid-Afrikaan Ramaphosa wordt vergezeld door de leiders van Uganda, Senegal, Egypte, Zambia en de Republiek Congo (eerder Congo-Brazzaville, buurland van de grotere Democratische Republiek Congo). Van alle landen in de delegatie hebben alleen Egypte en Zambia eerder dit jaar 'ja' gestemd bij een VN-resolutie waarin de Russische invasie werd veroordeeld en Rusland werd opgeroepen zijn troepen terug te trekken.

Vooral Zuid-Afrika is de afgelopen tijd mikpunt van kritiek geweest wegens zijn houding ten opzichte van Rusland. Eerder dit jaar hield de Zuid-Afrikaanse marine gezamenlijke militaire oefeningen met Russische oorlogsschepen.

In een reactie toen zei de Oekraïense regering teleurgesteld te zijn. "Terwijl de internationale gemeenschap, ook landen in Afrika, de Russische agressie veroordeelt en het isolement van Rusland opvoert om de oorlog te beëindigen, probeert de Zuid-Afrikaanse regering te leren van de ervaringen van de Russische oorlogsmachine."

Vorige maand beschuldigde de Amerikaanse ambassadeur Zuid-Afrika van het stiekem leveren van wapens aan Rusland ondanks een internationaal wapenembargo. Zuid-Afrika onderzoekt die beschuldigingen, maar het kwaad was al geschied. De banden met Washington zijn sindsdien zeer gespannen.

Aan het eind van de zomer staat een bezoek van president Poetin aan Zuid-Afrika gepland. Een woordvoerder van Ramaphosa zei dat de uitnodiging aan Poetin nog openstaat, ondanks het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof tegen de Russische leider voor oorlogsmisdaden in Oekraïne.