VS waarschuwde Oekraïne Nord Stream niet te saboteren, na alarm van MIVD
Ben Meindertsma
onderzoeksredactie
De Amerikaanse inlichtingendienst CIA heeft in juni vorig jaar, drie maanden voor de sabotage van de Nord Stream-gasleiding, Oekraïne gewaarschuwd de pijpleiding niet op te blazen.
De Amerikanen deden dat nadat ze een alarmerend bericht hadden gekregen van de Nederlandse militaire inlichtingendienst MIVD, die via een bron in Oekraïne hoorde over Oekraïense plannen voor een op handen zijnde aanslag. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS, Nieuwsuur en de Duitse media Die Zeit en ARD.
De sabotage ging in juni niet door, maar in september werd de pijpleiding alsnog opgeblazen volgens vrijwel hetzelfde scenario dat de MIVD drie maanden eerder had blootgelegd.
De aanslag destijds veroorzaakte wereldwijd veel opschudding en is nog steeds omgeven met veel vragen. Aanvankelijk wezen veel vingers naar Rusland. Inmiddels zijn er steeds meer aanwijzingen dat Oekraïne betrokken was bij de actie, wat door president Zelensky stevig wordt ontkend.
Opvallend is de rol van de Nederlandse MIVD, die dus al in een vroeg stadium gedetailleerde informatie wist te vergaren over het voornemen de pijpleiding op te blazen. Wat exact de rol van de MIVD was blijft onduidelijk, omdat de dienst niet wil reageren. Volgens ingewijden kan het niet anders dan dat minister Ollongren van Defensie, en waarschijnlijk ook premier Rutte en minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken, door de MIVD zijn geïnformeerd over de eigen bevindingen en het inlichten van de Amerikanen.
Ik vermoed dat de uitkomst van het onderzoek een ongemakkelijke waarheid is.
Een kleine kring in de top van politiek Den Haag is dus al een jaar lang op de hoogte van de zware verdenkingen tegen Oekraïne. Het kabinet wil niet inhoudelijk op verdere vragen over de kwestie ingaan.
In maart benadrukte minister Ollongren, toen de mogelijke betrokkenheid van Oekraïne aan de orde kwam, dat de steun die Nederland en Europa aan dat land geven los staat van de vraag of Oekraïne betrokken was bij het opblazen van Nord Stream.
Het plan dat door de MIVD werd onderschept vermeldde dat generaal Valeri Zaloezjny, de hoogste militaire baas van Oekraïne, de leiding over de operatie zou hebben. Het zou gaan om een klein team van duikers dat vanaf een zeilboot de sabotage zou uitvoeren. Zelensky zou niet op de hoogte zijn geweest van het plan.
The Washington Post berichtte vorige week over dit plan op basis van gelekte Pentagon-documenten, en meldde dat de informatie afkomstig was van een Europese inlichtingendienst. Dat blijkt dus de MIVD te zijn.
Omdat de aanslag mogelijk snel zou worden uitgevoerd, lichtte de militaire inlichtingendienst medio juni vorig jaar met spoed de Amerikanen in, in de hoop dat de actie nog verijdeld kon worden.
De aanslag stond gepland voor vlak na een NAVO-oefening in de Oostzee, die op 17 juni eindigde. De Amerikanen traden daarna in contact met Oekraïne. Later informeerde de MIVD ook Duitse collega's.
De waarschuwing van de CIA richting Oekraïne roept vragen op. Zo is niet duidelijk of de Amerikanen hun Oekraïense collega's vóór het moment dat er mogelijk een aanslag zou worden gepleegd, hebben verteld dat ze van de plannen wisten of pas daarna. Daardoor is onduidelijk of de Oekraïners het aanvankelijke plan vanwege de Amerikaanse waarschuwing hebben afgeblazen, of om een andere reden. Wel zegt een bron dat het plan na juni "on hold" is gezet, en de CIA er niet van uit ging dat er nog een aanslag zou plaatsvinden.
Op 26 september werden drie pijpleidingen van Nord Stream alsnog onherstelbaar beschadigd. Vlak na de aanval nam de MIVD opnieuw contact op met de CIA (weer op basis van een bron in Oekraïne) met informatie over de gepleegde aanslag. Het sterkte de diensten in hun vermoeden dat Oekraïne achter de sabotage zat.
Wel melden inlichtingenbronnen dat er nog altijd geen volledige zekerheid is en er rekening wordt gehouden met verschillende opties. De MIVD doet nog altijd onderzoek naar de toedracht.
Het Nederlandse kabinet reageerde behoedzaam op de sabotageactie. Daags na de aanslag zei premier Rutte tegen de NOS, na vragen over mogelijke Russische betrokkenheid: "Je kunt allerlei vermoedens hebben (...) maar daar zeggen wij nog niets over." Twee weken later zei hij in de Tweede Kamer: "We zullen dadelijk zien wie erachter heeft gezeten. Hopelijk komen we daar achter."
Net als veel Europese collega's benadrukte minister Hoekstra namens het kabinet dat de sabotage gevolgen moest hebben. "Zodra duidelijk is wie hiervoor verantwoordelijk is, moet een zeer stevige en eensgezinde reactie volgen", schreef hij in november aan de Kamer.
Ongemakkelijke waarheid
Naast de MIVD doen opsporingsdiensten in Denemarken, Zweden en Duitsland ook al maanden onderzoek naar de zaak. Een inlichtingenbron die op de hoogte is van de Amerikaanse waarschuwing, denkt niet dat er snel een eindconclusie zal komen, laat staan een eensgezinde reactie van de Europese landen. "Ik vermoed dat de uitkomst van het onderzoek een ongemakkelijke waarheid is."
De CIA wil geen commentaar geven. Ook het kantoor van de Oekraïense president Zelensky is maandag gevraagd om een reactie. Dat heeft tot dusver niet gereageerd. "Ik ben ervan overtuigd dat ons leger en onze inlichtingendiensten er niets mee te maken hebben", zei Zelensky vorige week tegen de Duitse krant Bild.
