Premier Australië emotioneel bij presentatie referendumplan over inheemse bevolking

• Meike Wijers

  correspondent Australië

In Australië is een referendum over invloed in het parlement voor de oorspronkelijke bevolking een stuk concreter geworden. Premier Anthony Albanese heeft de tekst gepresenteerd waar Australiërs zich later dit jaar over mogen uitspreken. "Dit is een historische kans om Australiërs te verenigen", zegt Albanese.

De vraag die de regering aan de bevolking wil voorleggen, luidt: "Een wijziging van de grondwet om de oorspronkelijke bevolking van Australië te erkennen door invloed van Aboriginals en bewoners van de Straat Torreseilanden te verankeren, keurt u deze voorgestelde wijziging goed?"

Er moet een speciale Aboriginal-commissie komen die advies geeft over beleid en wetten die hen aangaan. Het idee is dat als de Aboriginal-bevolking mee kan praten over beleid, het een groter effect heeft. De commissie heeft geen stem- of vetorecht. Omdat deze wordt verankerd in de grondwet, kan de commissie niet wegbezuinigd worden door toekomstige regeringen.

Premier slikt tranen in

Premier Albanese moest tijdens de persconferentie meerdere keren zijn tranen wegslikken. Met het referendum lost hij een oude belofte in. Al jaren wordt er gesproken over de erkenning van de oorspronkelijke bevolking. De eerste bewoners van Australië leven al ruim 65.000 jaar op het continent. Maar in de grondwet wordt met geen woord gerept over de oorspronkelijke bewoners.

"Alle Australiërs krijgen de kans om te stemmen voor erkenning van het buitengewone voorrecht dat we hebben om dit continent te delen met de oudste cultuur ter wereld", zei een geëmotioneerde Albanese.

Premier Albanese kreeg het moeilijk tijdens de persconferentie over het referendum:

De erkenning en invloed in het parlement moeten de positie van de inheemse bevolking verbeteren. Het land telt tegenwoordig zo'n 890.000 inheemse inwoners op een bevolking van 25 miljoen. Aboriginals lopen op vrijwel elk vlak achter, zoals onderwijs, gezondheid en werk. Ze sterven gemiddeld tien jaar eerder dan de rest van de Australische bevolking. De inheemse bevolking maakt verder een onevenredig groot deel uit van de gevangenispopulatie.

Dat heeft onder meer te maken met jarenlang bewust racistisch beleid, zoals de White Australia Policy die tot in de jaren zeventig gold. Dat beleid was erop gericht het land een zo wit en westers mogelijke identiteit te geven. Zo'n honderdduizend Aboriginal-kinderen werden bij hun ouders weggehaald en in tehuizen of bij witte gezinnen geplaatst voor gedwongen assimilatie. In 2008 bood de Australische regering excuses aan voor deze 'gestolen generaties'.

Ondanks vele pogingen om de kloof te dichten, is er de afgelopen jaren maar weinig vooruitgang geboekt. Daarom werd in 2017 na jarenlange consultatie het zogeheten Uluru Statement of the Heart gepresenteerd. Daarin zetten Aboriginal-leiders uiteen hoe de erkenning van de oorspronkelijke bevolking in het Australische parlement eruit moest zien. Zij vroegen om erkenning en een stem in de politiek, zodat er niet alleen over, maar juist met hen gesproken wordt als er beleid wordt gemaakt dat hen direct aangaat.

Het was een historisch moment aan de voet van Uluru, de grote rode rots in het midden van Australië. Daarna verdween het advies in een la, maar Labor-leider Albanese beloofde bij zijn verkiezingsoverwinning in mei vorig jaar dat hij het geluid van de Aboriginal-bevolking wilde laten verankeren in de grondwet.

Commissie slechts symbolisch?

Er is ook weerstand. De rechts-conservatieve oppositie is bang dat de speciale commissie te veel zeggenschap krijgt. En ook uit de Aboriginal-gemeenschap zelf komt kritiek. Een minderheid stelt dat deze adviescommissie slechts symbolisch is. Daarnaast bestaat de angst dat het referendum een verdrag met de inheemse bevolking in de weg staat; voor dat verdrag is ook een referendum nodig, en dat zal waarschijnlijk op de lange baan worden geschoven als dit referendum is geweest.

Volgens peilingen is een kleine meerderheid van de bevolking vóór. Maar de regering kan zich nog niet rijk rekenen. Slechts acht van de in totaal 44 referenda die het land ooit heeft gehouden, zijn succesvol geweest. Het referendum wordt waarschijnlijk eind dit jaar gehouden, een precieze datum is nog niet bekend.