De Curious Case of Céspedes: hoe gevallen grootmacht Cuba zijn principes opzij schoof

• Arthur Huizinga

  redacteur NOS Sport

Het jaar 2011 was een tragisch jaar in de Cubaanse honkbalgeschiedenis. De honkbalgrootmacht verloor de WK-finale van Nederland. En vlak daarvoor ontvluchtte sterspeler Yoenis Céspedes het land.

Twaalf jaar later nemen Nederland en Cuba het woensdagochtend weer tegen elkaar op in de openingswedstrijd van de World Baseball Classic. Cuba beschikt voor het eerst over duurbetaalde profs uit de Major League. Én over overloper Céspedes.

Onoverwinnelijk Cuba

Voordat we verdergaan over Céspedes eerst even terug in de tijd. We schrijven juli 1999, Nederland - Cuba bij het World Port Tournament. Het publiek in het gloednieuwe Neptunus Familie-stadion in Rotterdam schoof langzaam naar het puntje van de stoel.

Er werd gezegd dat het Caribische eiland een B-ploeg naar Rotterdam had gestuurd, maar het was wel Cuba. Win er maar eens van. In de 33 voorgaande ontmoetingen was dat de Nederlandse honkballers nog nooit gelukt.

Die zomeravond naast diergaarde Blijdorp werd geschiedenis geschreven. Nederland, met Robert Eenhoorn en Rikkert Faneyte, won met 8-3 van het onverslaanbare Cuba. De vloek was doorbroken.

Later zouden er meer fameuze overwinningen volgen. Zoals die keer in Sydney, toen de Amerikaanse televisie de programmering onderbrak om de slotfase van de olympische honkbalwedstrijd tussen Nederland en Cuba te laten zien.

Terwijl de Nederlandse kijkers naar het hockeyduel tussen Nederland en Canada keken, schreven de honkballers opnieuw geschiedenis. En nu op het grote podium, tegen de beste spelers van de Cubanen. Oranje won met 4-2, mede dankzij een tweehonkslag van Hensley Meulens.

En iedere honkballiefhebber herinnert zich vast nog de verregende finale van het WK in 2011. Tropische regen teisterde Panama die dagen. Er was zelfs even sprake van dat de finale helemaal niet gespeeld zou worden.

Zover kwam het niet. Gelukkig maar. Want die dag presteerde Nederland wat lang voor onmogelijk werd gehouden. De 25-voudig wereldkampioen Cuba werd met 2-1 verslagen. Nederland werd wereldkampioen, de laatste in de klassieke opzet.

Waar was Céspedes?

Yoenis Céspedes ontbrak bij Cuba in die finale. Opmerkelijk, want Céspedes gold toen al als een van de beste honkballers van zijn generatie. Zijn prestaties bij de World Baseball Classic van 2009 spraken boekdelen.

Maar in september was Céspedes van de aardbodem verdwenen. Een paar weken eerder was hij namelijk in een speedboot gestapt om 23 uur later voet aan wal te zetten in de Dominicaanse Republiek.

Het was niet de eerste poging van Céspedes om Cuba te ontvluchten. Sterker, al jaren werd hij lastiggevallen door zaakwaarnemers die hem een carrière in de Major League voorschotelden. Maar Céspedes wilde niet weg.

Tot hij van de ene op de andere dag uit de Cubaanse hoofdselectie werd verwijderd, waarschijnlijk uit vrees voor een vertrek van hun sterspeler.

Vanaf dat moment begon Céspedes plannen te maken om te vluchten, met zijn moeder Estela Milanés en negen andere familieleden. Van Milanés, zelf in 2000 als softbalster aanwezig bij de Olympische Spelen in Sydney, leerde Céspedes honkballen. Ook toen hij al een gevestigde naam was in de Cubaanse competitie bleef zij zijn steun en toeverlaat.

Ze huurden zelfs een huisje aan het strand in hun geboorteprovincie Granma (vernoemd naar het jacht 'Gran(d)ma' waarmee Fidel Castro en Che Guevara in 1956 met 80 medestrijders voet aan land zetten in Cuba).

Op een avond zag Céspedes vanuit zijn auto hoe zijn familie gearresteerd werd. Vier dagen lang werd Milanés ondervraagd over haar zoon, maar ze gaf geen kik. Hij is aan het trainen zei ze.

Céspedes trainde niet. Toch wist hij tijd te winnen, mede door een tragisch ongeval. De honkballer had met zijn auto namelijk een fietser aangereden, die niet veel later overleed aan een hartaanval.

De Cubaanse politie oordeelde dat Céspedes geen blaam trof, de speler zei tegen de politie dat hij op de training verwacht werd. Maar tegen zijn coaches zei hij dat zijn hoofd niet naar honkbal stond. Een week later zat hij in een speedboot. Een jaar later was hij honkbalmiljonair bij Oakland A's.

In 2014 werd hij voor het eerst All-Star, in 2015 speelde hij voor het eerst in de World Series en in 2016 won hij de Silver Slugger Award voor beste slagman in de Major League. Na de A's speelde hij ook nog voor Boston Red Sox, Detroit Tigers en New York Mets.

Kortom, Yoenis Céspedes werd een heel grote meneer in de Major League.

Céspedes was niet de enige talentvolle honkballer die Cuba ontvluchtte op zoek naar het grote geld in de Major League. Zo lukte het topspeler José Fernández pas na vier keer, tijdens die vierde keer sloeg zijn moeder overboord. Haar zoon dook in het water en redde haar leven.

Yulieski Gourriel ontsnapte uit het hotel van de Cubaanse ploeg in de Dominicaanse Republiek. José Abreu en Yasiel Puig weken ook uit. Aroldis Chapman nam de benen tijdens een toernooi in Nederland. De vedettes hebben in de MLB een miljoenensalaris.

Ultieme vernedering

Met het verdwijnen van al dat honkbaltalent verdween ook de onaantastbare status van de honkbalgrootmacht. De laatste WK-titel van Cuba was in 2005. In 2009 werd Cuba al in de tweede ronde uitgeschakeld door Japan. Vier jaar later verloor Cuba twee keer van Nederland en ging ook vroegtijdig naar huis.

In 2017 onderging Cuba de ultieme vernedering. In de tweede ronde van de World Baseball Classic werd de 'mercy rule' toegepast op het grote honkballand. Na zeven innings keken de Cubanen namelijk tegen een 14-1 achterstand aan en werden ze uit hun lijden verlost.

De tegenstander die avond: Nederland.

Het roer moest om, beseften de trotse honkbalbonzen in Cuba. En dus werd in 2018 besloten dat spelers van boven de 25 jaar die al zes jaar in Cuba honkballen, vrij zijn om een contract te tekenen bij een Amerikaanse club.

De Cubaanse honkbalfederatie - die destijds geleid werd door Antonio, de oudste zoon van Fidel Castro - ontvangt in ruil voor het vertrek van de speler een aardig percentage van het tekengeld.

En dat zat de Amerikaanse president Donald Trump niet lekker, dat Cuba geld verdient aan handel met de Verenigde Staten. De VS heeft immers sinds de Cubaanse revolutie een handelsboycot tegen het naburige eiland.

Vier maanden later zette Trump een streep door de regeling. Prompt wist Cuba - dat van 1992 tot 2008 altijd goud of zilver had gewonnen - zich niet te kwalificeren voor de Olympische Spelen.

Eind 2022 kwam het akkoord er dan toch. De regering-Biden stond toe dat Cubaanse 'overlopers' weer voor het thuisland mochten uitkomen, zolang ze niet op Cuba zouden trainen. En dus is de wedstrijd van woensdagochtend tegen Nederland nu al historisch.

Voor het eerst zal Cuba aantreden met duurbetaalde profs, waarvan Yoán Moncada (die wél met toestemming van de Cubaanse overheid in de VS ging spelen) en Luís Robert de bekendste zijn. Beiden spelen voor Chicago White Sox.

Ook Céspedes is terug bij Cuba. Inmiddels 37 jaar oud en spelend voor een club in de Dominicaanse Republiek. Maar reken maar dat 'La Potencia' nog een keer zijn punt wil maken.