Van alle migranten die Nederland moesten verlaten, vertrok maar een derde echt
Nederland wil de asielinstroom in Europa beperken door vaker afgewezen asielzoekers terug te sturen. Het is een van de speerpunten op het lijstje met de inbreng voor de EU-top over migratie die donderdag begint.
Maar het terugsturen van mensen die niet in Nederland mogen blijven, blijkt nog steeds lastig. Dat laten de jaarcijfers zien van de Dienst Terugkeer & Vertrek, die mensen begeleidt die Nederland moeten verlaten.
In 2022 werden 12.620 mensen aangemeld bij de dienst die Nederland moesten verlaten. In datzelfde jaar vertrokken er 4300. Een deel van hen vertrok zelfstandig (2450), een deel gedwongen (1850). Van nog eens 4100 mensen is niet duidelijk waar ze naartoe zijn gegaan, zij vertrokken 'zelfstandig zonder toezicht'. De rest is nog in Nederland.
De grafiek hieronder laat zien dat steeds minder mensen vertrekken uit Nederland:
'Zelfstandig vertrokken zonder toezicht' betekent in praktijk vaak dat mensen niet meer komen opdagen als ze een meldplicht hebben of niet meer worden gevonden op de plek waar ze eerder verbleven. "Vroeger gebruikten ze daarvoor de term 'vertrek met onbekende bestemming'", zegt jurist Mark Klaassen. Hij deed onderzoek naar vreemdelingendetentie. "Zij belanden in de illegaliteit of reizen door naar een ander land. Soms proberen ze na een tijdje opnieuw asiel aan te vragen in Nederland."
Ook de asielaanvraag van Sidon Mosaab (35), een Sudanese Libiër, werd afgewezen. Hij was van Libië, waar hij voor dictator Kadhafi werkte, via Italië en Frankrijk naar Nederland gevlucht.
Hier vroeg hij asiel aan, maar volgens de zogenoemde Dublin-verordening had hij dat in Frankrijk moeten doen (of eigenlijk in Italië). Daarom werd zijn asielverzoek afgewezen. "Ik kreeg een brief dat ik Nederland binnen 28 dagen moest verlaten. Ik woonde nog in een azc en ik ben niet weggegaan. Sindsdien hebben ze me zes keer opgepakt en gedwongen naar Frankrijk teruggebracht vanuit het detentiecentrum. Maar ik pakte gewoon steeds de trein terug."
Over zeven maanden kan hij het opnieuw proberen, want dan vervalt de Dublin-claim. "Tot die tijd werk ik zwart en logeer ik her en der bij vrienden. Ik heb een smokkelaar veel geld betaald om hier te komen en heb vertrouwen in mijn asielaanvraag. Ik blijf hier."
De Europese Unie heeft duidelijke afspraken over een eerlijke verdeling van asielzoekers over het continent. Toch werken de lidstaten elkaar in de praktijk tegen, leggen we uit in deze video:
De afgelopen vijf jaar worden er steeds minder mensen uitgezet, laten de cijfers zien. Dat komt ook doordat er in coronajaren minder asielaanvragen waren, zegt het ministerie van Justitie en Veiligheid. Het hogere aantal asielaanvragen van 2022 vertaalt zich ook niet meteen in hogere uitzetcijfers, daar gaat wat tijd overheen. Toch is dit slechts een deel van de verklaring van een langlopend probleem, dat in heel Europa speelt. Maar ongeveer 20 procent van de mensen die het continent moeten verlaten, vertrekt ook daadwerkelijk, becijferde de Europese Rekenkamer in 2021.
"De landen van herkomst werken niet altijd mee", legt onderzoeker Klaassen uit. "Soms hebben ze ook niet zo'n zin om mensen terug te nemen die bijvoorbeeld een crimineel verleden hebben. En veel mensen die geld terugsturen naar familieleden dragen ook bij aan de economie in het land."
Nederland wil daarom inzetten op partnerschappen met landen buiten de EU, zodat die beter gaan meewerken aan het terugnemen van ingezetenen.
Afspraken met Marokko
Maar in praktijk blijkt zo'n partnerschap ook geen garantie op meer uitzettingen. Sinds november vorig jaar kunnen Marokkanen weer gedwongen worden teruggestuurd naar Marokko. Toch werden nog tientallen Marokkanen uit vreemdelingendetentie vrijgelaten voordat ze konden worden uitgezet, blijkt uit notulen van de Tweede Kamer.
Revijara Oosterhuis van het Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (Stichting LOS) zegt dat Marokkanen op dit moment de grootste groep vormen in het detentiecentrum. Al is er een deal, Marokko moet ieder individu toestemming geven om het land in te reizen. Oosterhuis: "Als de ambassade 'nee' zegt, dan is er geen zicht op uitzetting en dan moet diegene direct worden vrijgelaten."
Soms wil de persoon om wie het gaat niet zijn Marokkaanse paspoort of geboorteakte laten zien om te bewijzen dat hij uit Marokko komt. Soms lukt het de ambassade niet om genoeg informatie in te zamelen. En als de procedure te lang duurt om de juiste reispapieren te krijgen, moet diegene weer worden vrijgelaten, legt Oosterhuis uit.
Het is dan ook de vraag welke mogelijkheden Nederland heeft om het terugkeerbeleid effectiever te maken. Klaassen verwacht niet dat Rutte de regels voor vreemdelingendetentie (snel) zal kunnen aanpassen. Het terugkeerbeleid is gebaseerd op een Europese richtlijn. "De partnerschappen met derde landen, dat zou wel kunnen schelen, al gaat daar misschien wel nog enige tijd overheen. De overheid zou ook meer kunnen inzetten op zelfstandige terugkeer, bijvoorbeeld door intensievere begeleiding."
