Worden klimaatdemonstranten harder aangepakt dan boeren?

768 klimaatactivisten werden zaterdag gearresteerd bij de blokkade van de A12. Tijdens snelwegblokkades van boeren werden nauwelijks demonstranten gearresteerd. De politie meet met twee maten, is een vaak gehoorde klacht onder milieuactivisten. Elke demonstratie is anders, zeggen deskundigen. In de vergelijking zijn trekkers en de houding van demonstranten belangrijke factoren.

"Wij maken ons ernstige zorgen om het gebrek aan rechtstatelijkheid," zegt woordvoerder Anne Kervers van Extinction Rebellion. Kervers heeft het niet alleen over het hoge aantal arrestaties tijdens de demonstratie, maar ook over de arrestaties voor opruiing voorafgaand aan de demonstratie. "Ook boeren kondigen hun demonstraties aan, maar daar is nog nooit iemand van tevoren gearresteerd."

Dat is mogelijk een enkele keer wel gebeurd, zegt specialist demonstratierecht Berend Roorda, maar nu waren het er acht tegelijkertijd. "Dat is best stevig. Ik heb soms wel de indruk dat er minder stevig wordt opgetreden bij boerenprotesten." Eerder was er al kritiek op de handelwijze van het OM.

Marnix Eysink Smeets, lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid, denkt dat dat komt omdat opruiing, de arrestatiegrond van de activisten, een steeds prangender onderwerp wordt bij het Openbaar Ministerie. "Het gevoel dat ze daar iets mee moeten, wordt steeds sterker bij bestuurders en het OM. Dat kun je ongelijke behandeling noemen, maar het is misschien ook voortschrijdend inzicht." Het zou dus een nieuwe aanpak kunnen zijn die het OM in de toekomst vaker gaat toepassen.

'Een trekker kun je niet van de weg tillen'

Ook tijdens demonstraties worden klimaatactivisten veel vaker gearresteerd dan boeren, becijferde de Volkskrant op basis van data van de non-profitorganisatie Acled. In de afgelopen drie jaar werden ruim tweeduizend Extinction Rebellion-demonstranten gearresteerd, tegenover nog geen 100 bij boerenprotesten. Terwijl boeren vaker demonstreerden in die periode, 432 keer tegenover 235 demonstraties van Extinction Rebellion.

Maar in deze data worden de boeren die achteraf zijn gearresteerd niet meegerekend. Zo werden afgelopen zomer tientallen boeren achteraf gearresteerd voor snelwegblokkades, vernielingen, brandstichting en afvaldumping. Ook schreef de politie toen ruim 700 boetes uit.

Het kleine aantal arrestaties komt door de trekkers, zegt Eysink Smeets. "Die kun je niet van de weg tillen, zoals ze bij klimaatactivisten doen. Dus op het eerste gezicht hebben die demonstranten best een punt. Maar je kunt ook een andere vergelijking maken: er waren verboden coronademonstraties op het Museumplein waar waterwerpers werden ingezet. Dat is hier niet gebeurd. Het grote verschil met de klimaatactivisten is dat sommige coronademonstranten gewelddadig waren."

Eysink Smeets was zelf bij de demonstratie afgelopen zaterdag en zag vooral een goed georganiseerde actie, waar politie en demonstranten respectvol en vriendelijk met elkaar omgingen. Volgens de lector laat deze demonstratie zien hoe erg het van de situatie afhangt voor welke strategie het OM en de politie kiezen. "Ik denk dat ze bij elke demonstratie vooral willen de-escaleren en dat ze dat op verschillende manieren aanpakken."

Ook Berend Roorda denkt dat dat een grote rol speelt. "Ik hoor van de politie dat de kans op escalatie bij boerenprotesten groter is. Extinction Rebellion kiest expliciet voor geweldloos verzet, ook als ze gearresteerd worden. 'Ze weten dat ze mogelijk gearresteerd gaan worden en overtreden bewust regels om aandacht te genereren. Het OM en de politie speelt ze dus enigszins in de kaart."

'Inhoud mag geen rol spelen'

Het gelijkheidsbeginsel is ontzettend belangrijk volgens hem, maar per demonstratie worden de omstandigheden afgewogen. "De politie vraagt zich af: hoe groot is de kans op escalatie? Wat zijn de risico's als we wel of niet optreden? Hoe is het contact met de protestorganisatie?"

Roorda heeft de indruk dat klimaatactivisten harder worden aangepakt, maar heeft geen aanwijzingen dat dat komt doordat de politie meer sympathie heeft voor het doel van boeren dan van klimaatactivisten. "De inhoud zou absoluut geen rol mogen spelen, dat is een heel duidelijk uitgangspunt in onze democratische rechtstaat. De autoriteiten mogen zich alleen met de inhoud bemoeien als die strafbaar is."

Juridisch gezien zijn er weinig verschillen, "want beide groepen willen demonstreren en overtreden daarbij regels." Dus Roorda begrijpt dat mensen denken dat er sprake is van ongelijke behandeling, "maar soms zijn er voor het OM en de politie praktische redenen om demonstranten verschillend aan te pakken."

Nieuwe demonstratie aangekondigd

Het OM laat vandaag in een persbericht weten de aanloop naar de blokkade te evalueren en daarbij het oordeel van de rechter af te wachten. De meeste arrestanten van afgelopen zaterdag kunnen een boete van een paar honderd euro krijgen. De acht activisten die voor opruiing zijn gearresteerd, zullen zo snel mogelijk voor de rechter worden gebracht.

Extinction Rebellion heeft een nieuwe demonstratie op de A12 aangekondigd op 11 maart. Het OM en de gemeente Den Haag willen daar nog niet op reageren.