Bevolking China krimpt volgens plan, maar de gevolgen waren niet voorzien

• Julian Buijzen

  redacteur Buitenland

Het gaat om 'slechts' 850.000 inwoners. In een land met ruim 1,4 miljard mensen is het een schijntje, maar de symboliek is groot. China maakte deze week bekend dat de bevolking voor het eerst sinds de hongersnood van 1961 gekrompen is.

Begint China aan een lange periode van een krimpende bevolking? Voorspellingen van de Verenigde Naties en China zelf wijzen daar wel op, maar iedereen hield er rekening mee dat de krimp pas rond 2030 zou beginnen.

Het kan grote gevolgen hebben voor de torenhoge ambities van China. "Een kleinere bevolking was jarenlang het doel van Chinese beleidsmakers", vertelt Frank Pieke, cultureel antropoloog en China-kenner verbonden aan het Leiden Asia Centre. "Maar over de gevolgen van zo'n bevolkingskrimp is echter nooit nagedacht."

Jarenlang stuurde de politiek op demografie, wetende dat daar de sleutel tot economisch succes ligt. Extreme wetten werden ingevoerd zoals de éénkindpolitiek. Om te voorkomen dat er straks te veel monden gevoed moesten worden, mochten ouders vanaf 1979 nog maar 1 kind hebben.

"Men wilde een bevolking die houdbaar was", vertelt Pieke. "Die grens werd vastgesteld op 600 miljoen Chinezen. Er werd een lijntje getekend en China zou pieken bij ruim 1,4 miljard inwoners." Een voorspelling die nu precies uit lijkt te komen.

Ruim 35 jaar bleef de éénkindpolitiek het officiële beleid. Pas in 2015 werd een tweede kind toegestaan en sinds 2021 mag een derde kind ook.

Een gezin? Liever niet

De overheid probeert Chinezen nu te stimuleren om meer kinderen te nemen, maar dat lijkt niet te werken. Steeds minder Chinezen willen kinderen, omdat de kosten voor levensonderhoud volgens velen te hoog zijn.

"Het is vergelijkbaar met de situatie in Nederland", zegt Rogier Creemers, China-deskundige en ook werkzaam bij het Leiden Asia Centre. "Hoogopgeleide mensen krijgen steeds minder kinderen. Huizen zijn duur, kinderen zijn lastig te combineren met werk of een sociaal leven."

De éénkindpolitiek heeft grote invloed op China. En dat is niet alleen in demografisch opzicht. Woningen zijn dertig jaar lang gebouwd voor een gezin met één kind. wie een tweede kind wil, heeft moeite om geschikte woonruimte te vinden.

Daar komt volgens Creemers nog eens bij dat het Chinese onderwijs uiterst selectief is. "Ouders proberen kinderen 18 jaar lang zo goed mogelijk voor te bereiden op een plek op een goede universiteit. Het brengt enorm veel stress met zich mee".

Niet geluisterd

China piekt nu dus volgens plan op 1,4 miljard inwoners. Maar wat er daarna moet gebeuren? Wetenschappers waarschuwden de regering jarenlang voor de gevolgen van de éénkindpolitiek, maar geluisterd werd er niet, vertelt Pieke. Er werd te weinig nagedacht over de gevolgen voor de economie en de maatschappij.

Nu wordt duidelijk dat de leeftijdsopbouw van de bevolking, veel ouderen en weinig werkenden, een probleem wordt. Wie gaat straks zorgen voor al die ouderen? Een goed pensioenstelsel is er niet en het enige kind dat nodig is om de economie draaiende te houden moet straks z'n ouders verzorgen.

Grootse ambities

China heeft al lange tijd de ambitie de grootste economie van de wereld worden, daarvoor moeten ze alleen nog de Verenigde Staten voorbij. Maar dat zal met een bevolkingskrimp steeds lastiger worden, zeggen experts.

Het land moet met minder mensen even productief blijven en zelfs groeien. Tot nu toe lukt dat, China wordt in een sneller tempo productiever dan de beroepsbevolking krimpt.

Of dat zo blijft is de vraag. Juist de groei maakte China zo aantrekkelijk voor investeerders, zegt Frans-Paul van der Putten, die onderzoek doet naar China en geopolitiek en verbonden is aan Instituut Clingendael. "Bedrijven die grote groeicijfers zoeken, komen naar China. Dat kan gaan veranderen. Hun activiteiten verschuiven dan deels richting andere opkomende landen in Afrika of Azië."

Een oplossing voor de bevolkingskrimp is er eigenlijk niet. Europa, dat eerder met dit probleem te maken kreeg, zocht de oplossing in migratie.

Dat ligt wel gevoelig in China. Het land heeft in tegenstelling tot Europa weinig ervaring met migranten, maar daar zit niet het grootste probleem, denkt Pieke. "De schaal waarover we spreken is enorm. Je hebt het over honderden miljoenen migranten."

Andere manier van denken

China zal de nieuwe realiteit dus moeten accepteren. Het land werkt al tien jaar aan de transitie van een arbeidsintensieve maakindustrie naar een hoogwaardige dienstensector. Ook wordt gewerkt aan een betere opvang van ouderen.

Op deze manier kan China in de voetsporen treden van landen als Japan en Korea, die al sinds de jaren 90 te maken hebben met een krimpende bevolking.

Want Pieke wijst erop dat bevolkingskrimp geen probleem hoeft te zijn, het echte probleem zit hem in een bevolkingsopbouw die uit evenwicht is. "De beroepsbevolking moet in staat zijn om ouderen en kinderen te onderhouden."