De 'Grote Drie' draven niet langer in de wei, hoe zit het met het nageslacht?

• Rens Went

De 'Grote Drie' draven niet langer door de wei. Na het overlijden van Salinero eerder deze maand zijn de drie succesvolste Nederlandse dressuurpaarden Salinero, Bonfire en Totilas niet meer in leven. Waar kwamen die toppaarden vandaan? En stelde iemand hun nageslacht veilig?

"Ik vond hem echt heel lelijk", dacht Anky van Grunsven over Salinero, toen ze de ruin voor het eerst zag. Eenmaal in het zadel wist ze binnen tien meter wel beter: dit is 'm. Anky en 'Salli' bleken een tweevoudig olympisch gouden duo. In Athene (2004) en Peking (2008).

Salinero volgde 'soulmate' Bonfire, waarmee Van Grunsven in Sydney naar dressuurgoud reed, waardig op. Twee uitzonderlijke paarden. En toen moest die ene nog komen. Een haast mythische hengst, nog voordat hij één pirouette had gedraaid. Een Fries ros dat records zou gaan breken: de inktzwarte Totilas.

'Magisch'

"Het was een beetje hetzelfde als de eerste keer dat je een grote voetballer als Cruijff ziet spelen", zegt Laurens van Lieren, die zijn eigen dressuurstal runt en co-commentaar geeft bij de NOS. "Dat paard had echt iets magisch. Dat krijg je nooit meer."

Toch wordt vaak genoeg geprobeerd een nieuwe Totilas te fokken. Al toen het paard zich onder Edward Gal tot meervoudig wereldkampioen kroonde bij de Wereldruiterspelen in 2010, werd het sperma van Totilas druk verhandeld op de markt.

De handel in hengstenzaad is een lucratieve. Zag ook de Duitse paardenhandelaar Paul Schockemöhle, die Totilas in 2010 wegkocht uit het Nederlandse kamp van eigenaar Kees Visser, voor naar verluidt tien à vijftien miljoen euro.

Rietjes voor 8.000 euro

Rietjes met Totilas-zaad vlogen op het toppunt voor zo'n 8.000 euro per stuk de wereld over. Dat bedrag daalde later naar zo'n 2.500 euro, toen de droomhengst met pensioen was gegaan.

"Fokken is bijna altijd geboren uit passie en liefhebberij", benadrukt Van Lieren. "Het is tegenwoordig ook zeker wel broodwinning. Fokkers krijgen goede prijzen voor hun veulens. Je hoeft bepaald geen medelijden met ze te hebben."

Waar de ene een gracieus wezen door de bak ziet draven, hoort de ander ook een zak geld schudden. Twee jaar na Totilas' dood vechten Schockemöhle en Visser in de rechtbank nog altijd om de fokrechten van Totilas.

Het dna van Totilas is inmiddels overal terug te vinden. Joop van Uytert verkoopt namens Schockemöhle Totilas-zaad in Nederland en schatte in 2019 dat er zo'n zeshonderd à zevenhonderd 'Toto'-nakomelingen rondlopen. Best kansrijk dat de nieuwe tophengst dus al ergens rondloopt.

"Ze zeggen wel eens: fokken is gokken. Voor de fokkers is het een beetje als het kopen van een lot uit de loterij", aldus Van Lieren. Het is afwachten wat het fokken oplevert.

"Het is geen exacte wetenschap. Dat is ook het mooie van de fokkerij", zegt de co-commentator van de NOS. "De meeste fokkers weten wat voor kwaliteiten en tekortkomingen hun merries hebben. En dan zoek je daar een hengst bij waarvan je denkt: oké, die zou de merrie op bepaalde punten kunnen verbeteren. Dat is per paard verschillend hoe je zo'n match maakt."

'Zo veel go en scherpte'

Het zijn niet per se de sierlijke benen of de hoogte van de schoft, maar ook zeker het karakter van een paard dat de fokker aanspreekt. "Bij Salinero en Bonfire waren het heel duidelijk de intrinsieke kwaliteiten, de wil om te werken", zegt Van Lieren. "Zo veel go, zo veel scherpte." Van Bonfire en Salinero loopt geen nageslacht rond: beide hengsten werden op jonge leeftijd geruind.

Van Lieren: "Bij Totilas was het voor bepaalde kenners op jonge leeftijd al duidelijk dat het paard een exceptionele bewegingstechniek had. Dat paard viel echt op doordat het op jonge leeftijd al met heel veel balans en expressie kon bewegen."

Door de betoverende Totilas sloeg het hart van menig fokker op hol. "Het sperma van zo'n tophengst is voor alle fokkers beschikbaar", zegt Van Lieren. Iedere fokker is in theorie slechts een rietje zaad verwijderd van een eigen tophengst.

Wanneer merkt een fokker dan dat zijn paard daadwerkelijk talent heeft? "Dat zie je terug op de jaarlijkse hengstenkeuring van de KWPN", zegt Van Lieren.

Het Koninklijk Warmbloed Paard Nederland (KWPN), het grote fokkerijstamboek, coördineert de fokkerij in Nederland. "Daar kun je je paarden laten registreren, krijg je een paardenpaspoort en worden de veulentjes gechipt."

KWPN-zegel

Bij de keuring selecteert de KWPN "de meest veelbelovende jonge hengsten, die voor de fokkerij goedgekeurd en ingezet kunnen worden." Wel of geen KWPN-zegel kan de verkoopwaarde van een hengst enorm beïnvloeden.

Die jaarlijkse keuring is ook show. Als Totilas al vier jaar diep in zijn paardenpensioen zit, springt het wonderpaard in 2019 plots uit de trailer tijdens de KWPN-keuring in de Brabanthallen vol ontroerde fans. Op dat moment was Totilas - nog steeds een van de weinige paarden met een eigen biografie - al fulltime dekhengst.

Totdat een paard wordt opgemerkt als potentieel olympiadepaard, speelt de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS), die zich met name richt op de sportwedstrijden, geen grote rol in het geheel van fokken en keuren.

Loopt een paard eenmaal op grandprixniveau, dan is het voor de Nederlandse paardensport wel van belang dat de nieuwe, jonge Totilassen niet zomaar de stal uitlopen. Dan moet de stichting Nederlands Olympiade Paard (NOP) opletten. Zij ondersteunen eigenaren in het behoud van hun toppaarden voor de Nederlandse sport.

Toch kan de NOP tegen het miljoenengeweld destijds rond de verkoop van Totilas, ook weinig beginnen.

'Een legende'

Zonder nageslacht van Bonfire en Salinero is het voor fans van De Grote Drie een geruststelling dat het Totilas-dna flink is verspreid. Totilas-zonen Governor, Glock's Toto Junior, Glock's Trafalgar en Total U.S. acteerden al op het hoogste niveau.

"Ik durf wel te zeggen dat Totilas in de fokkerij het heel goed heeft gedaan. Intussen zijn ook de zonen en kleinzonen van Totilas goedgekeurd voor de fokkerij. Die hengst is echt een legende aan het worden", geeft Van Lieren aan.