Ook de orthodoxe kerk speelt een rol in de oorlog in Oekraïne
President Zelensky wil alle kerken verbieden die nog banden onderhouden met het Patriarchaat van Moskou. De wet die dit regelt, is afgelopen donderdag voor het eerst in het Oekraïense parlement behandeld. Het is de bedoeling dat het voorstel versneld door het parlement gaat.
Het geplande verbod komt niet onverwacht. Tussen alle raketaanvallen en frontberichten door kwam er eind november opeens heel ander nieuws uit Oekraïne: "Geheime dienst valt het Petsjersk Lavra-klooster binnen". Tientallen kerkelijke functionarissen werden gearresteerd, er zou naar wapens zijn gezocht in de kerk.
Het Petsjersk Lavra-klooster, ook wel het Holenklooster genoemd, is het verblindende middelpunt van Kiev. Aanrijdend op de hoofdstad, van over de Dnjepr, schitteren de gouden koepels je tegemoet. Het is een heel complex, inclusief seminarie en bedevaartsoord. In de ondergrondse gangen, de holen, zijn alle mogelijke relikwieën te vinden. Winter, zomer: het is er altijd vol gelovigen.
Kerk als bron van spanning
Het nieuws over de invallen en de arrestaties, 33 in totaal, riep vooral vraagtekens op. Wel was al langer duidelijk dat de kerk een bron van grote spanning is met Rusland. Al is het maar omdat president Poetin de zogenaamde eenheid van alle orthodoxe gelovigen heeft aangevoerd als één van zijn vele beweegreden om Oekraïne binnen te vallen. Een woedende reactie vanuit Moskou op het optreden van de SBOe, de Oekraïense geheime dienst, liet dan ook niet lang op zich wachten.
De arrestaties en de inval houden direct verband met de Russische invasie van 24 februari. "Onder de priesters en monniken bevonden zich verschillende personen met de Russische nationaliteit en met banden met de veiligheidsdiensten van de Russische Federatie", weet Viktor Jagoen, ex-generaal van de Oekraïense veiligheidsdienst.
Hij vertelt dat de angst bestond dat die mensen ondersteuning zouden bieden aan de Russische militaire voorhoede, die zo snel mogelijk het regeringscentrum wilde bereiken om Zelensky af te zetten. Het Lavra-complex ligt op een paar honderd meter afstand van de presidentiële gebouwen.
Het werd meteen onder verscherpt toezicht geplaatst, zegt Jagoen. "Aanhangers van de Russische wereld zo dicht bij het centrum van de macht, is ongewenst."
De priesters annex geheim agenten hadden contact moeten leggen met Russische parachutisten die op weg waren naar het Oekraïense centrum van de macht. Alleen: die parachutisten zijn nooit zover gekomen. Die waren van plan de drie vliegvelden rond Kiev in te nemen, maar dat is ze nooit gelukt, door fel Oekraïens verzet.
Waarom die vooruitgeschoven geestelijken niet meteen zijn gepakt, is onduidelijk. Met de arrestaties lijkt president Zelensky nu vooral te reageren op een aanzwellende volkswoede, die is opgewekt door gebeden in het Lavra waarin de patriarch van Moskou nog steeds zou worden vereerd. De meeste Oekraïners vinden dat niet kunnen. "Zelensky moest ingrijpen, anders zou het in kerken tot lynchpartijen zijn gekomen," denkt Jagoen. Die volkswoede zou ook de belangrijkste achtergrond zijn van de nieuwe wet.
'Algeheel verbod onhaalbaar'
Jagoen denkt dat een algeheel verbod op de parochies die nog wel loyaal zijn aan de patriarch van Moskou, niet haalbaar is. Dat zijn er namelijk altijd nog ruim 12.000. Per kerk moet volgens de ex-generaal gekeken worden naar wat de voorgangers voor boodschap verspreiden. Er moet alleen worden ingegrepen als vanaf de kansel het bestaansrecht van Oekraïne wordt ontkend en er actief propaganda wordt gevoerd voor de Russische wereld, oftewel een samengevoegd Rusland en Oekraïne.
Het hoofd van het priesterseminarie in het Lavra wil ontkennen noch bevestigen dat zich geheim agenten in het klooster bevonden. "Wij controleren geen paspoorten bij de ingang", zegt vader Mytrofan. "Het zou best kunnen dat ze hier zijn gezien, dat ze hier een kaarsje brandden. Bewijs hebben de diensten nooit laten zien."
Hij vindt dat er een onafhankelijk onderzoek moet komen. "En dan niet door mensen die de Koran niet van de Bijbel kunnen onderscheiden", zegt hij lachend, maar ook boos.
Vader Mytrofan en andere geestelijken van zijn orthodoxe kerk hebben de schijn hard tegen. Pas in mei werden de banden verbroken met de Moskouse patriarch Kirill, die de oorlog volop steunt. Kirill noemde Russische soldaten die sneuvelden in Oekraïne martelaren.
De breuk met hem kwam ongeveer drie maanden na het uitbreken van de oorlog en is door Oekraïners niet ervaren als daad van patriottisme, maar eerder als zet om te redden wat er nog te redden viel van de geschonden reputatie.
Bidden in je eigen taal
In 2019 had een deel van de kerk zich al afgesplitst. Sindsdien lopen er steeds meer parochies over naar de Orthodoxe Kerk van Oekraïne. Inmiddels is ongeveer 10 procent van de 12.000 orthodoxe kerkgenootschappen aangesloten bij die onafhankelijke Oekraïense kerk.
Een van die overgelopen geloofsgemeenschappen bevindt zich in het plaatsje Zazimje, vlak buiten Kiev. De Christus Verrijzenis Kerk telt 800 gelovigen. "Voor alles moet gevochten worden", zegt een vrouw na het bijwonen van de mis over de overstap van haar kerk.
"Het is zo fijn om te bidden in je eigen taal." En dus niet in het Russisch. "Het is een gotspe dat er in Oekraïne nog kerken zijn van het Moskouse patriarchaat, dat verbonden is met een terroristische staat die onze vaders en kinderen vermoordt."
