Hoe 'Action Type' olympisch goud opleverde en Van Gaal nu de WK-titel moet brengen

• Luuk Blijboom

  redacteur NOS Sport

Het geheim van Louis van Gaal op het WK in Qatar? Dat is hetzelfde als waarmee Marc Lammers en Robin van Galen in 2008 de hockeysters en waterpolosters in Peking olympisch kampioen maakten.

De één, Van Galen, doet er tijdens het WK voetbal liever het zwijgen toe. De ander, Lammers, is wel bereid een tipje van de sluier op te lichten wat het door Van Gaal omarmde Action Type precies behelst.

Nou ja, tot op zekere hoogte dan. "Ik wil veel vertellen. Maar veel ook niet."

Telefoon van Van Gaal

De voortschrijdende digitalisering noopt de man die acht jaar bondscoach was van de Nederlandse hockeyploeg en gold als ongekroonde koning van de innovaties tot de nodige terughoudendheid, klinkt het welhaast verontschuldigend.

"Voor je het weet ligt informatie die ik daarover deel in Argentinië of bij andere tegenstanders die Oranje daarna mogelijk treft. En het laatste dat ik wil, is dat ik Louis van Gaal aan de telefoon krijg met de vraag waarom ik in 's hemelsnaam al deze kennis deel."

In zijn jaren bij het Nederlands hockeyteam, in het eerste decennium van deze eeuw, werkte Lammers (net als Van Gaal nu) nauw samen met Peter Murphy. Murphy, een voormalig volleybalcoach, heeft zich aan de zijde van psycholoog Jan Huijbers verdiept in het van oorsprong Amerikaanse Action Type. Daarbij worden sporters aan de hand van fysieke, emotionele en mentale kenmerken in één van in totaal zestien karakterologische typeringen onderverdeeld.

In een wel heel kleine notendop: door de juiste karakters in een team op de juiste plaats te zetten, is het mogelijk tot een uitgebalanceerde ploeg te komen, zowel binnen als buiten de lijnen.

Per linie eigen benadering

"Action Type is een studie die jouw typologie analyseert. Het leert je in welke mate spelers binnen een team verschillend zijn. Hoeveel diversiteit er in een ploeg zit", verduidelijkt Lammers.

Hij heeft er veel baat bij gehad. Geloof hem of niet: "Na vier vragen die ik aan de hand van Action Type stel, weet ik wat voor type speler ik tegenover me heb. Hoe jij je keuze maakt. Wat jouw temperament is. Waar jouw passie vandaan komt. Uiteindelijk word je aan de hand van die bevindingen gecoacht."

Chargerend: "Aanvallers gaan meestal uit van intuïtie. Middenvelders zijn harde werkers die doen wat er gezegd wordt. Verdedigers zijn control freaks. Iedere linie vraagt om een eigen benadering."

Ook voor de onderlinge verstandhoudingen in het veld is Action Type een nuttig handvat, zegt Lammers. "Irritatie is jouw allergie. Dat zit bij jou, niet bij een ander. Als ik jou niet leuk vind, is dat omdat jij het tegenovergestelde bent van mij. Door dat eerst te herkennen en vervolgens te erkennen haal je irritaties weg."

De hoeden van Memphis

Neem iemand als Memphis Depay, zegt hij. "Het hele team accepteert hem nu. Terwijl er vroeger altijd commentaar was over de hoeden die hij droeg. Daar hoor je vandaag de dag niemand meer over."

"Dat komt doordat het acceptatievermogen groter is geworden. Hij is een flegmatieke jongen, een intuïtieve speler. Die af en toe een foutje maakt, maar wel heel erg creatief is. Ze zien tegenwoordig veel meer de talenten van Depay in dan dat ze zich ergeren."

"De sterkste teams zijn de teams met de grootste diversiteit. Mits je die verschillen van elkaar accepteert."

Neuzen dezelfde kant op

De tijd van mouwen opstropen en het gras opvreten is voorbij, wil Lammers er maar mee zeggen. "Om een wedstrijd te winnen, volstaat het niet meer om als coach je tactiek goed over te brengen. Je moet al die neuzen dezelfde kant op krijgen."

Action Type is het spreekwoordelijke mes dat aan twee kanten snijdt, verduidelijkt Lammers. "Want zoals je je eigen spelers analyseert, kan je dat ook doen bij tegenstanders."

Het onvermijdelijk M-woord valt. Messi, dus. Wat voor speler is hij eigenlijk volgens de criteria van Action Type? En, belangrijker, hoe valt hij te bestrijden?

"Wanneer ik hem analyseer, zie ik dat hij heel introvert is. Rustig. Hij doet alles op gevoel en wacht tot het allerlaatste moment met het nemen van een beslissing. Hij is ook geen harde werker, geen man van structuur. Meer een type van: geef mij de bal maar, dan komt het wel goed."

Messi frustreren

"Hij is het type voetballer dat passief is, maar wel op het juiste moment toeslaat. Een leeuw die de hele dag ligt te slapen en dan ineens, paf, zijn prooi grijpt. Een dodelijk roofdier."

"Een speler van het type Messi raakt geïrriteerd wanneer twee, drie mensen snel de bal van hem afpakken. Wanneer de passlijn naar hem toe tijdig wordt afgesloten. Dan raakt hij gefrustreerd, omdat hij zich moet laten uitzakken om de bal zelf op te halen. De ergernissen komen vervolgens vanzelf. Dan klinkt ook in het hoofd van een speler van zijn kaliber onvermijdelijk het stemmetje dat het allemaal niet meer lukt."

Bijkomend voordeel: "Je hebt hem dan op het veld staan waar jij dat graag wilt: ver van je eigen doel."

Lionel Messi afstoppen, het ging er de laatste dagen veelvuldig over:

De sleutel tot het succes in de kwartfinale, zo leert Lammers' ervaring, ligt in de warmbloedige volksaard die Argentijnen kenmerkt. Door daarop in te spelen, slaagde hij er in zijn jaren als bondscoach van de hockeysters in de onverslaanbaar geachte Argentijnse vrouwen eindelijk op de knieën te krijgen.

"Het is de kunst om die Argentijnen uit hun flow te halen. Dat kan door in te spelen op hun temperament. Want wanneer je te veel temperament krijgt, slaat het om in frustratie. En zijn ze gefrustreerd, dan gaan ze overtredingen maken en kaarten pakken."

Situationeel leiderschap

Iedere wedstrijd vraagt om een andere aanpak. Coachen, zegt Lammers, is steeds meer een vak geworden van wat hij 'situationeel leiderschap' noemt.

"In welke situatie zit ik? Welke speler heb ik tot mijn beschikking? Met aanvallers hou je een heel andere teambespreking dan met verdedigers. Voorhoedespelers willen beelden zien, mensen in de achterhoede hebben behoefte aan een whiteboard met lijnen. Middenvelders zijn de slimme jongens."

Ook is coachen een kwestie van passen en meten. "Iemand als Frenkie de Jong heeft een werkpaard naast zich nodig om te kunnen excelleren. Als je daar een tactisch sterke speler neerzet, is je balans weg. En zo ben je weer terug bij Action Type. Bij de typologie."

"Van Gaal is eigenlijk een echte laptopcoach", zegt Lammers. "Hij is heel ver met het implementeren van data en stelt zich kwetsbaar op door op zulke experts terug te vallen."

"Het is bewezen dat in het voetbal veruit de meeste doelpunten uit counters worden gemaakt. En dus niet uit dode spelmomenten of aanvallen over de vleugels. Niet vanuit opbouwend spel, maar door het afpakken van de bal en snel omschakelen."

'Breuk met 4-3-3 is logisch'

"Dus wat zie je? Bij Van Gaal is alles gericht op vijf verdedigers en twee aanvallers. Want als we de bal veroveren hebben we grote kans dat we scoren, redeneert hij. Het is de kunst om, ondanks de weerstand die je ondervindt, daaraan vast te houden."

Groot gelijk dat Van Gaal breekt met de zogeheten Hollandse school, klinkt het. "Iedereen vindt het belachelijk dat Oranje met vijf verdedigers speelt. We spelen toch al jaren goed in een 4-3-3-systeem? Dan vraag ik: hoe vaak zijn we daarmee wereldkampioen geworden? Ik snap Van Gaals gedachte achter die stijlbreuk heel goed."

Bekijk hier de samenvatting van Nederland - Verenigde Staten, waarin de 5-3-2-opstelling van Van Gaal succesvol uitpakte:

"Ik denk dat Van Gaal zijn tijd veel meer vooruit is dan menigeen denkt. Hij verkoopt volgens veel mensen zijn team niet goed aan de buitenwacht. Maar misschien is dat wel een wijze om zijn selectie tegen alle invloeden van buitenaf te beschermen."

"Uit recente onderzoeken blijkt dat het steeds belangrijker wordt om spelers een veilig gevoel te geven om ze zo optimaal te laten renderen", zegt Lammers. Als voormalig gymleraar van de Don Boscoschool in Amsterdam-Oost weet Van Gaal volgens hem als geen ander hoe je jonge mensen zich veilig laat voelen.

'Van Gaal daagt media uit'

"Door ze af en toe te omhelzen of, zoals bij Denzel Dumfries, theatraal een kus op de wang te geven. Zo geeft hij ze geborgenheid en beschermt hij ze tegen de buitenwereld."

"Vergeet niet dat zulke jongens onder een vergrootglas liggen en wij in Nederland met z'n allen heel negatief zijn. Hij daagt de media uit om alle pijlen op hem te richten. Van Gaal is voor mij die oude leraar die met gedrevenheid, passie én kennis van zaken het beste uit mensen haalt."