Russische olietankers verdwenen van de radar vlak voor sancties

• Gidi Pols

  redacteur Economie

Russische ruwe olie is vanaf vandaag niet meer welkom in Europese havens. Door sancties van de Europese Unie is het verboden om de Russische olie, waarvan de inkomsten door het Kremlin onder meer worden gebruikt om de oorlog in Oekraïne te financieren, te importeren. Toch blijft het mogelijk dat Russische olie langs illegale omwegen ook de komende tijd Nederland bereikt: steeds vaker verdwijnen Russische tankers van de radar.

Olietanker Yuriy Kuchiev kwam afgelopen donderdag vanuit de Russische haven Sabetta nog in Rotterdam aan met een lading olie, blijkt uit radargegevens die de NOS inzag. Het gaat waarschijnlijk om een van de laatste tankers met ruwe olie. "Al kan het schip ook stookolie aan boord hebben. Dat mag nog tot februari ingevoerd worden", zegt een woordvoerder van het Havenbedrijf.

Wel bevestigt hij dat rond het weekend de laatste twee tankers met legale scheepsladingen ruwe olie de haven binnenkwamen. Ter vergelijking: vorig jaar was nog een derde van de ruwe olie die in Nederland arriveerde afkomstig uit Rusland.

'Donkere activiteit'

Olietankers doen er alles aan om te verhullen dat hun lading uit Rusland komt. Dat blijkt uit gegevens van het Israëlische Windward, dat data over de scheepvaart verzamelt. Door tijdelijk uit beeld te verdwijnen kunnen schepen onopgemerkt olie overhevelen op een ander schip en zo de sancties omzeilen.

Schepen kunnen gevolgd worden via zogeheten AIS-signalen. Op sommige plekken op de wereld is dat signaal niet zo sterk en kan het uitvallen. Maar de bemanning kan het ook zelf uitzetten als ze niet willen dat het schip gevolgd wordt. Dit wordt 'donkere activiteit' genoemd.

Windward brengt met behulp van satellietbeelden in kaart wat er op dat moment gebeurt aan boord van die schepen. Voor de Russische inval in Oekraïne kwam het sporadisch voor op de Atlantische Oceaan. Maar de laatste maanden is de verhulling spectaculair toegenomen. Eerst voornamelijk in het zuidelijk deel van de oceaan, later meer naar het noorden en de laatste maanden ligt het zwaartepunt weer in het zuidelijke deel.

Russische schepen verdwijnen steeds vaker uit beeld:

In dezelfde periode nam ook het aantal aan Rusland gelieerde schepen dat olie op zee overhevelt op andere tankers fors toe blijkt uit data van het bedrijf.

Russische schepen hevelen olie vaker over:

Ook voordat de sancties tegen de Russische olie werden ingesteld, was er al een toename van donkere activiteiten. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat het in de afgelopen maanden voor Russische bedrijven al lastiger was om hun olie aan Europese bedrijven te slijten. Oliebedrijven als Shell en Vitol zeggen bijvoorbeeld dat ze al langer bezig waren met het afbouwen van hun handel met Rusland.

Het Rotterdamse Vitol - een van de grootste oliehandelaren ter wereld - was een belangrijke speler op de Russische oliemarkt. In een interview met de Britse zakenkrant Financial Times liet het bedrijf afgelopen week weten dat de handel in ruwe olie van bedrijven als Rosneft al enige tijd geleden is gestaakt.

Of via de 'donkere activiteit' en overheveling op zee uiteindelijk toch Russische olie op de Europese markt terechtkwam, is onduidelijk.

Graandiefstal

Overigens worden de verhullingspraktijken niet alleen gebruikt voor olie. Uit onderzoek van Windward bleek eerder al dat de 'donkere activiteit' ook plaatsvindt met graanschepen op de Zwarte Zee. Op satellietbeelden zagen onderzoekers dat vijf Russische schepen in juni samenkwamen op zee terwijl hun AIS-signaal uit stond.

Op basis van de routes die de schepen aflegden, kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat er waarschijnlijk sprake was van het smokkelen van gestolen Oekraïens graan. Dat werd vervolgens onder meer verscheept naar Syrië.

Eerder die maand werd ook het Russische schip Zhibek Zholy in Turkije aangehouden nadat de Oekraïense overheid daarom had gevraagd vanwege een vermoeden van graandiefstal. Ook dat schip verdween in de maanden daarvoor geregeld uit beeld.