Dat loopje naar de penaltystip kan je niet nabootsen, maar wel perfect voorbereiden
Een donkere schaduw trekt over de zandduinen en wolkenkrabbers van Qatar. De knockoutfase van het wereldkampioenschap begint en dus kruipt het strafschoppenmonster uit zijn hol. Opgehitst door de elfmetermissers van Lionel Messi en Robert Lewandowski in de groepsfase, snakt het naar een achtste finale, te beginnen vanmiddag met Nederland-Verenigde Staten.
Geen land wil door de penaltyreeks worden opgeslokt. Toch neemt het ontzag voor de strafschop de laatste jaren af. "Het is een loterij, toeval, geluk", dat hoor je steeds minder. Omdat voetbalbonden en clubs doorkrijgen: het is wel degelijk trainbaar.
Gyuri Vergouw verbaast zich nog wel eens over die ommekeer. Misschien staat zijn boek uit 2000 nog wel in de boekenkast. De Strafschop. Zoektocht naar de ultieme penalty. Een diepgravende datastudie, bedoeld als gratis hulpmiddel voor het Nederlandse voetbal. Een poging tot het voorgoed doorbreken van het nationale penaltytrauma. Pak 'm van de plank, stof 'm af en verbaas je over de logica die erin staat.
Hoe anders was dat op het moment van publicatie. "Toen werd ik nog net niet gelyncht door het volk", herinnert econoom Vergouw zich. "Men vond het allemaal onzin." Vlak voor het EK in 2000 deed Vergouw bij talkshow Villa BvD - het publiek had André Hazes na Wij houden van Oranje net doorgesluisd richting de bar - zijn verhaal. "Ze moeten de keeper vijf minuten voor tijd wisselen", zei Vergouw. Het viel even stil aan tafel.
"Van 2000 tot 2010 heb ik elke bondscoach mijn boek toegestuurd, met een persoonlijke brief. Ik kreeg geen enkel antwoord. Geen één..." Nu ziet Vergouw een generatie trainers, die al heel anders reageert op zijn werk.
Zelfs Louis van Gaal, die altijd riep 'het is een loterij', omarmt het trainen van strafschoppen. De bondscoach zweert bij 'Professor Tim' en voerde samen met oud-volleybalcoach Peter Murphy volgens zijn ActionTypes-principes wetenschappelijke tests uit in aanloop naar het WK. Met een visie speurend naar de geschiktste nemers en de ideale keeper.
"Dat moet je Van Gaal nageven, dat hij het nu eindelijk doet. Zo hoort het", zegt Vergouw. "Ik moest wel vreselijk lachen dat de KNVB zegt dat ze op basis van eigen onderzoek nu tot de conclusie waren gekomen dat je op strafschoppen kan trainen."
Vergouw concludeerde het twintig jaar geleden al in zijn boek op basis van onder meer wetenschappelijk onderzoek uit Duitsland en Canada uit de jaren zeventig en tachtig. In 2009 komen Britse bevindingen grotendeels overeen met vroegere data: de perfecte, onhoudbare penalty bestaat en is trainbaar.
In een utopische wereld schiet de speler de bal na een aanloop van vijf à zes passen in een hoek van 20 à 30 graden ten opzichte van de bal met minimaal 105 kilometer per uur een halve meter onder de lat en een halve meter naast de paal.
De formule lijkt zo eenvoudig: laat de beste spelers die trap oefenen en je wint. Maar al is je techniek nog zo feilloos, zodra de stress toeslaat, verandert veel. Vergouw legt uit: "Bij heel veel stress blokkeer je... Maar bij heel weinig stress presteer je ook weinig omdat je denkt: nou ik doe het wel even. Je moet dus eigenlijk precies in het midden zitten."
Wie moet Van Gaal dus opschrijven? Vergouw: "Spelers die van zichzelf weten: ik ben niet de allerbeste of de meest technische, maar ik ben met heel hard werken wel ver gekomen. Denk aan spelers als Kuyt." Of volg het advies van Jan Mulder, die ooit zei: "Laat ze nemen door kale backs, die stijf in de heupen zijn."
De strafschopnemer is maar de helft van de penalty. Vergeet de doelman niet, altijd een redding verwijderd van heldendom. Voor Vergouw is het vanzelfsprekend dat Van Gaal de 2.03 meter lange Andries Noppert ook meenam voor zijn penaltykwaliteiten.
"Hij heeft een geweldige reach naar de hoeken. Nadeel is wel dat hij wat moeilijker naar de grond gaat. Een kleine keeper ligt sneller laag. Maar zeker zo'n grote keeper, dat is best wel indrukwekkend. Dat was Tim Krul ook."
De druk ligt bij de strafschopnemer. Maar die druk en stress van een beslissende penalty op een WK, is dat na te bootsen?
"Naar de stip lopen, kan je niet trainen", zei Rafael van der Vaart donderdagavond in het programma Studio WK22. "Die unieke omstandigheden zijn niet te trainen, in die zin heeft hij gelijk", zegt Nico van Yperen, hoogleraar sportpsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Maar optimaal voorbereiden kan wel.
"Een penaltyreeks voelt als een crisissituatie, vol stress. Bij veel stress kunnen mensen door alle adrenaline die door het lijf giert over het algemeen niet goed meer nadenken. Dan is het fijn terug te kunnen vallen op een protocol. Voor de luchtvaart en chirurgie zijn ook protocollen ontwikkeld, zodat juist omgegaan kan worden met plotse druksituaties."
Een penaltyprotocol dus. Een reeks handelingen in je hoofd prenten en die uitvoeren tot het automatisme wordt. "Naarmate de verbindingen in je hoofd sterker zijn door het oefenen van het hele protocol, wordt de kans groter dat je het ook in een stresssituatie kunt doen."
De opdracht voor de speler is simpel: oefenen en herhalen. Imagineren, zegt Van Gaal, die het zijn spelers in juni meegaf als huiswerk. "Dan wordt het iets minder een loterij", sprak hij.
"Een loterij? Het is een loterij als allebei de teams er niet op trainen", zegt Vergouw, die blij is dat de strafschop eindelijk serieuzer wordt genomen. "Het doel was altijd Oranje te helpen. Wellicht dat dit nu eindelijk lukt. Dat ik geen standbeeld krijg in de tuin bij het KNVB-hoofdgebouw was mij allang duidelijk... Maar 'Professor Tim' misschien wel."
