Koerden spelen belangrijke rol in protesten Iran, en stuiten op extra verzet

Koerden spelen een belangrijke rol in de protesten tegen het Iraanse regime. De regering in Teheran probeert het verzet in de overwegend Koerdische regio in het westen van het land hard neer te slaan. Afgelopen weekend stuurden ze zwaarbewapende troepen naar de regio om het verzet de kop in te drukken.

Op beelden is te zien dat steden in de Koerdische regio zijn veranderd in een militaire zone. Zwaarbewapende militairen houden de wacht op straat en hebben checkpoints opgezet. In de lucht vliegen legerhelikopters. Er is te horen hoe geweersalvo's klinken en te zien dat demonstranten op straat worden neergeschoten.

Het verzet in de overwegend Koerdische steden in het noordwesten van het land is groot. In de afgelopen twee maanden traden ordetroepen al hardhandig op in de regio. "Door het vele geweld wordt de opstand bloediger en dodelijker", vertelt Beri Shalmashi, filmmaker van Iraans-Koerdische afkomst. "In Teheran worden rubberkogels ingezet tegen demonstranten, in Koerdische gebieden wordt met vuurwapens geschoten."

De bekende Koerdisch-Iraanse profvoetballer Voria Ghafouri werd donderdag opgepakt nadat hij kritiek had geuit op het doden van Koerden door veiligheidstroepen. Alleen vorige week al werden 42 burgers gedood, blijkt uit cijfers van de Koerdische mensenrechtenorganisatie Hengaw, die de slachtoffers in de regio documenteert. In totaal zijn sinds het begin van de protesten zeker 112 burgers om het leven gekomen in de regio, en meer dan 5000 mensen gevangengenomen.

'Bont en blauw geslagen'

Shalmashi ziet dat de stemming op straat is omgeslagen. "Eerder zag je beelden van moedige jeugd die muziek opzetten en de barricaden opgaan, nu hoor ik noodkreten van gewonde mensen." Ze heeft vanuit Nederland veel contact met vrienden en activisten die in de regio wonen. "Een vriend van mij is bont en blauw geslagen. Toch gaat hij steeds weer de straat op. Door het geweld wordt het verzet alleen maar groter."

In de Koerdische stad Javanrud wordt met scherp geschoten, blijkt uit beelden van afgelopen maandag:

Na het overlijden van de 22-jarige Jina Mahsa Amini in Teheran in september gingen mensen in de hoofdstad de straat op. Kort daarna volgden Koerdische steden als Sanandaj en Saqqez, de geboorteplaats van Amini.

Amini werd in september door de moraalpolitie opgepakt, omdat ze zich niet zou hebben gehouden aan de strenge kledingregels in het land. Een paar dagen later overleed ze, volgens getuigen door mishandeling. Amini werd door haar familie Jina genoemd, een Koerdische naam die in Iran niet opgenomen mag worden in het geboorteregister.

De jonge vrouw groeide uit tot symbool van de protesten. Voor Koerden werd juist haar etnische identiteit belangrijk. "Dit was het moment voor Koerden om hun opgestapelde woede over hun achtergestelde positie te activeren", zegt Mariwan Kanie, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in de Koerdische kwestie.

Traditie van verzet

Koerden kennen een lange geschiedenis van verzet, ook in Iran. Na de eerste wereldoorlog kregen Koerden door westerse machthebbers aanvankelijk een autonoom gebied toegewezen, maar dit werd nooit werkelijkheid. Koerden raakten daardoor ongewild verdeeld over Turkije, Syrië, Irak en Iran.

Sindsdien willen Koerden hun nationale, culturele en etnische rechten opeisen. "Ze kennen een traditie van strijd en verzet", zegt Kanie. "De centrale macht in Iran wil het gebied contoleren, omdat ze worden gezien als een opstandige regio en bedreiging tegen de staat. Het is niet voor het eerst dat de regio gemilitariseerd wordt."

De 10 tot 15 miljoen Iraanse Koerden zijn een van de vele minderheden in het land met een achtergestelde status. "Ze krijgen geen ruimte binnen de overheid. Ook is het lastiger voor ze om een baan te krijgen", zegt Shalmashi. "De Koerdische regio wordt planmatig achtergesteld." Ook zijn Koerden terughoudend in hun culturele uitingen, zoals het gebruik van hun taal in het onderwijs en dragen van traditionele kleding.

Nu zijn ook de ogen van andere Iraniërs gericht op de Koerden. De van oorsprong Koerdische leus 'Jin, jiyan, azadi' wordt nu samen met de Perzische variant bij protesten in Iran en in westerse steden veelvuldig gebruikt. 'Vrouw, leven, vrijheid' werd decennia geleden al gebruikt door Koerdische feministen. "'De weg van vrijheid in Iran loopt door Koerdistan' is een veel gehoorde andere leus in Iran. Koerden worden nu meer omarmd", zegt Shalmashi.

Het zwaartepunt van de protesten is van grote steden naar de Koerdische regio verschoven, ziet Kanie. De onderzoeker is bang dat Koerden nog meer geweld te wachten staat. "Het regime is tot alles bereid. Het is goed mogelijk dat er donkere dagen aankomen, en dat Koerden collectief gestraft zullen worden voor de protesten."