Kamerdebat over bijna gratis kinderopvang in 2025, experts zien grote bezwaren

• Anna Mees

  redacteur Online

• Francien Yntema

  Redacteur binnenland

Werkende ouders met jonge kinderen kijken ernaar uit: vanaf januari 2025 wil het Rijk 96 procent betalen van de zogeheten maximum uurprijs in de kinderopvang. Daarmee wordt de opvang voor veel ouders bijna gratis. Vanmiddag praten Kamerleden erover. Na het toeslagenschandaal wil Rutte IV af van het huidige systeem en de minister houdt vooralsnog vast aan haar plan. Maar deskundigen zien grote bezwaren of noemen het zelfs onhaalbaar.

"Kinderopvang bijna gratis maken binnen twee jaar is onmogelijk", zegt economiehoogleraar Janneke Plantenga (Universiteit Utrecht). "Het is echt een systeemschok. We moeten ons vasthouden aan de stip op de horizon: kwalitatief hoogwaardige kinderopvang voor alle kinderen. Maar dit gaat te snel."

Belangrijk struikelpunt is dat er nu al een tekort is aan pedagogisch medewerkers. Met gratis kinderopvang stijgt naar verwachting de vraag naar opvang, waardoor het personeelstekort groter wordt. En dat is weer nadelig voor de kwaliteit.

Brancheorganisatie Kinderopvang - die niet wil dat de opvang voor iedereen gratis wordt - is mede vanwege de personeelstekorten kritisch over de plannen. "Dit is geen haalbare kaart, we komen nu al veel personeel tekort", zegt directeur Emmeline Bijlsma. "En dan hebben we het nog niet eens over nieuwe locaties, waarvan we er alleen in Amsterdam al 268 nodig zouden hebben."

Groeiende personeelstekorten zouden de beschikbaarheid van de opvang verder onder druk zetten. "Het opvangsysteem wordt daarmee minder inclusief", zegt Ruben Fukkink, bijzonder hoogleraar kinderopvang aan de Universiteit van Amsterdam. "Een deel van de ouders krijgt wel opvang, anderen belanden in een wachtrij. Terwijl wel iedereen dezelfde rechten heeft en via de belastingen aan de opvang meebetaalt."

Uit eigen zak

Hoogleraar Plantenga verwacht bovendien dat het nieuwe systeem de kansenongelijkheid vergroot. Daarbij speelt de zogeheten maximumuurprijs een belangrijke rol. Dat is het maximale uurtarief waarover de overheid 96 procent gaat betalen. Opvangorganisaties mogen hogere tarieven rekenen, maar alles wat boven de maximumuurprijs uitkomt, moeten ouders uit eigen zak betalen.

De laagste inkomens krijgen nu al 96 procent van de maximumuurprijs vergoed. Wat dat betreft gaan ze er in het nieuwe systeem dus niet op vooruit. Sterker nog, zij lopen juist het risico méér te gaan betalen, stelt ook het SCP. Doordat ouders met hoge- en middeninkomens straks meer geld overhouden, vrezen experts dat kinderopvangaanbieders hun tarieven nog verder boven de maximumuurprijs laten uitstijgen. Dat zou ouders met een laag inkomen relatief hard treffen.

"Terwijl kinderopvang vooral kan bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen uit lagere sociaaleconomische milieus. Juist de kinderen die opvang het meeste nodig hebben, dreigen via deze maatregel uit het systeem gedrukt te worden", zegt Plantenga.

Pas vanaf één jaar?

De econoom is dan ook voorstander van prijsregulering. "Zodat het onmogelijk is om uurtarieven boven de maximumuurprijs te rekenen. Of indexeren: dan mag de prijs maximaal met een bepaald percentage omhoog." Het ministerie laat onderzoek doen naar prijsbeperking van de opvang.

Ervoor zorgen dat de vraag afneemt, kan volgens de hoogleraar ook helpen de tekorten terug te dringen. "Bijvoorbeeld door de vierde of vijfde dag van de week niet gratis te maken."

Later starten met de opvang kan ook helpen om de toegankelijkheid voor oudere kinderen te behouden, stelt hoogleraar Fukkink. "De babyopvang is heel intensief. Als je er met ouderschapsverlof voor zorgt dat kinderen pas vanaf één jaar naar de opvang gaan, dan speel je daar veel medewerkers mee vrij en kun je aan meer peuters opvang bieden."

Organisaties terughoudend

Ook de praktische uitvoering is een punt van zorg. Het kabinet wil namelijk dat de overheidsbijdrage in het nieuwe systeem rechtstreeks naar de opvangbedrijven gaat en niet meer via de rekening van de ouders. Wie dit in goede banen moet leiden is onduidelijk. De negen overheidsorganisaties waarmee hierover is gesproken zijn allemaal "terughoudend", blijkt uit de Kamerbrief over de stelselwijziging.

"Als er met de administratie iets misgaat, zijn de problemen gigantisch, dat hebben we gezien met de toeslagenaffaire", zegt Gjalt Jellesma van de Belangenvereniging van Ouders in de Kinderopvang (Boink). Hij acht het niet realistisch om zo'n systeem voor 2025 werkend te hebben. Ook Emmeline Bijlsma van Brancheorganisatie Kinderopvang zegt dat "de tijdsdruk een zorgvuldige uitvoering in de weg staat".

Volgens Loes Ypma van de Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang zou het goed zijn als het stelsel nog eenvoudiger wordt. "Vereenvoudiging brengt de invoeringsdatum van 2025 dichterbij. En als de kinderopvang helemaal gratis wordt, gaan de laagste inkomens er echt op vooruit en hoeven werkende ouders niets over te maken. Dat scheelt ook veel werk voor kinderopvangorganisaties en uitvoeringsorganisaties."