Wat als de dam bij Cherson doorbreekt?
Er wordt steeds nadrukkelijker rekening gehouden met een verwoesting van de grote dam in de rivier de Dnepr in de Zuid-Oekraïense regio Cherson. Volgens president Zelensky heeft het Russische leger explosieven aangebracht op de Kachovka-stuwdam, zo'n 50 kilometer ten noorden van de stad Cherson. Vanuit Russische zijde wordt er juist gespeculeerd over een Oekraïense verwoesting van de waterkering.
Dat zou echter niet logisch zijn, omdat er vanuit Oekraïens perspectief uitsluitend nadelen kleven aan een damdoorbraak, zegt de Oekraïense journalist en veteraan Viktor Kovalenko. "Het zal leiden tot een humanitaire en ecologische ramp, en grote schade aan belangrijke industriële regio's." Andersom valt Rusland voortdurend vitale infrastructuur in Oekraïne aan, en al eerder een stuwdam.
Verwoesting van de dam zal tientallen dorpen en delen van de cruciale havenstad Cherson onder water zetten. Sovjet-onderzoekers berekenden decennia geleden dat bij een doorbraak een metershoge golf met een snelheid van 25 kilometer per uur stroomafwaarts zal stromen. Na slechts twee uur zou het kolkende water de stad Cherson bereiken, berekenden de onderzoekers.
Dit gebied zou onder water komen te staan bij een doorbraak:
Het Russische leger heeft volgens de Oekraïense veiligheidsdienst al in april explosieven op de dam aangebracht. Het opblazen zou de Oekraïense opmars in de regio moeten breken, zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van het Instituut Clingendael. "Daardoor belemmer je de Oekraïense strijdkrachten op de westoever. Ook wordt de verbrede Dnepr vervolgens een zeer makkelijk verdedigbare grens."
Rusland zal de schuld van een damdoorbraak aan Oekraïne geven, verwacht Zelensky. Hoewel het niet aannemelijk is dat Oekraïne in staat is op afstand de dam te verwoesten, zaait het op zijn minst twijfel over de toedracht, zegt Deen. "En twijfel is altijd in het voordeel van de dader." Vervolgens kan Rusland 'wraak' nemen op Oekraïne, met hernieuwde aanvallen.
Het gebied rond de dam staat vooralsnog onder Russische controle, maar dat lijkt een "onhoudbare positie" geworden, zegt Deen. De afgelopen dagen zijn er signalen dat Rusland militairen en officieren verplaatst van de westoever naar oostelijkere posities, evenals tienduizenden burgers. Het Kremlin weigert commentaar over eventuele terugtrekking.
Kanaal en kerncentrale
Voor Rusland kleven er eveneens nadelen aan een damdoorbraak. Ook door Rusland bezet gebied op de oostoever zal namelijk overstromen. Daarnaast wordt vanuit het stuwmeer achter de dam zoetwater via een kanaal naar de Krim geleid. Als het waterpeil zakt, komt de drinkwatervoorziening op de Krim in gevaar. Na de Russische annexatie van het schiereiland in 2014 sloot Oekraïne de watertoevoer ook al af, tot de Russische inval van dit jaar.
Aan de andere kant: "Zodra Oekraïne weer controle over het kanaal verkrijgt, zal het kanaal eveneens worden afgesloten", verwacht Deen. Het zal dus geen doorslaggevende reden zijn om de dam in stand te houden, vult Kovalenko aan. "Rusland ziet de Krim als een militaire voorpost, niet als belangrijk landbouwgebied. De Krim overleeft wel zonder dat water."
En dan is er nog de kerncentrale bij Zaporizja, waar al langere tijd grote zorgen over bestaan. De grootste kerncentrale van Europa is voor koelwater afhankelijk van het reservoir. Zonder koelwater moet de centrale worden stilgelegd.
Hoe verwoest je een dam?
Oekraïne heeft de afgelopen maanden herhaaldelijk de omgeving van de dam aangevallen, maar uit osint-onderzoek blijkt dat daarbij de dam zelf wordt ontzien. De raketten beschadigden vooral de wegdelen, om zo de brugverbinding te verwoesten en het Russische leger te isoleren op de westoever.
De Kachovka-dam is een behoorlijk robuust model, zegt Davide Wüthrich van de TU Delft. Als onderzoeker van grote waterwerken houdt hij zich voortdurend bezig met damdoorbraken. "Een dam is gebouwd om rampen te kunnen weerstaan. Dit type dam is lastig te breken, maar niets is onmogelijk." Met zeer zware explosieven - op de zwakste plekken - kan de dam worden opgeblazen, denkt de Zwitser.
De omvang van de overstroming hangt vervolgens af van de grootte van het gecreëerde gat, zegt Wüthrich. "De kracht van het water kan zo'n gat verder vergroten, maar bij dit type dam is dat niet heel waarschijnlijk."
Journalist Kovalenko vreest dat duizenden levens in gevaar komen bij een damdoorbraak. "In de regio Cherson is vooral de oudere bevolking achtergebleven. Zij kunnen niet snel evacueren. Honderden mensen kunnen sterven door het water."
