Acht jaar later: hoe Poetins toespraak verschilt van de Krim-toespraak

• 

  Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

Het waren voornamelijk oude mannen met militaire achtergrond in het Kremlin die gisteren naar Vladimir Poetins toespraak luisterden en op gezette momenten klapten. Achtenhalf jaar nadat Poetin de annexatie van de Krim aankondigde, was er een nieuwe landroofceremonie: deze keer legde hij beslag op nog vier Oekraïense regio's. Net als de toespraak in 2014 zal ook deze speech het tijdperk-Poetin blijvend markeren.

Zoals in 2014 begon Poetin zijn toespraak geheel volgens draaiboek - dat de schijnreferenda de wil van het volk zouden vertegenwoordigen. De mensen zouden "verbonden zijn door een gemeenschappelijke geschiedenis die eeuwen teruggaat", een 'reden' om de annexatie te rechtvaardigen.

Acht jaar geleden zei Poetin dat Oekraïne een sterke, soevereine staat moest worden, met vrede op het eigen grondgebied. Hij zei destijds dat niemand ter wereld bang hoefde te zijn dat Rusland nog meer grondgebied zou inlijven. "Dat hebben we niet nodig."

Terugtrekken

Dit keer kreeg Kiev een hard ultimatum. Poetin deed een oproep tot een staakt-het-vuren en onderhandelingen met Kiev, maar alleen als "de Oekraïense troepen zich terugtrekken uit de gebieden". Want, zo zei Poetin, "Dit (de annexatie, red.) is een voldongen feit. Het zijn nu onze burgers, voor altijd". Poetin dreigde dat Rusland de geannexeerde gebieden "met alle beschikbare middelen" zou verdedigen.

En hij dreigde dit keer met de inzet van kernwapens. Volgens Poetin hebben de Verenigde Staten "een precedent geschapen voor het gebruik van kernwapens toen ze Hiroshima en Nagasaki bombardeerden".

Is Poetins dreigement om de rode knop in te drukken bluf of een reëel gevaar? Lees hier meer:

In tegenstelling tot de Krim-toespraak moest Poetin dit jaar wel stilstaan bij de vele slachtoffers die zijn 'speciale militaire operatie', zoals hij het noemt, de afgelopen 7 maanden heeft geëist. Er werd een minuut stilte voor de 'Helden van de Russische federatie' gehouden, al duurde die minuut uiteindelijk welgeteld 15 seconden.

Maar het grootste verschil tussen 2014 en nu was toch vooral dat deze toespraak vol oorlogsretoriek richting het Westen zat. "Het Westen voert een hybride oorlog tegen Rusland", zei Poetin. "Het Westen is totalitair, despotisch, ze willen de wereld koloniseren". Verder noemde hij het Westen "satanistisch", had hij het over westerse slavenhandel, opiumhandel, homoseksuelen die kinderen opvoeden en over hoe dat alles een bedreiging zou zijn voor het heilige, rechtvaardige Rusland. "Wie niet met ons is, is tegen ons".

Andrej Kolesnikov, onderzoeker bij de Carnegie Stichting voor Internationale Vrede vatte Poetins toespraak samen als een reeks van "ongelofelijk ongeletterde clichés over samenzwering, die we 30 jaar geleden in marginale nationalistisch-patriottistische kranten konden lezen".

In 2014 zorgde de annexatie en Poetins toespraak voor een golf van patriottisme en vaderlandsliefde in Rusland. Hoewel de annexatie destijds ook niet geaccepteerd werd door de westerse wereld, vonden veel Russen destijds dat Poetin een punt had: de Krim zou 'illegaal' zijn weggegeven aan Oekraïne in 1954 en veel Russen vonden het Westen hypocriet: hoe kon het Westen na Irak en Libië Rusland de les lezen over het schenden van soevereiniteit?

Poetin hoopte ook nu weer op een grote golf van patriottisme. En hoewel er nog steeds veel Russen staan die nog steeds denken volgens bovenstaande logica, is dit keer de binnenlandse en internationale context veel minder gunstig voor Poetin.

Allereerst wordt er al maanden in alle hevigheid aan het front gevochten. En hoewel de staatstelevisie een compleet ander beeld schetst, weten steeds meer Russen dat de 'militaire operatie' tot ontzettend veel slachtoffers leidt, aan beide kanten. Veel Russen waren gisteren vooral bezig met het leed rondom Zaporizja en Lyman in plaats van met 'de feestelijke uitbreiding van Rusland'.

Geen feeststemming

Daarnaast is er op dit moment geen feeststemming in Rusland, maar vooral veel onrust en verdriet of toch op z'n minst een zwaarmoedige gelatenheid door de impopulaire mobilisatieactie. Honderdduizend Russen zijn het land ontvlucht, of maken zich klaar om naar het front gestuurd te worden. Veel Russen worstelen met deze nieuwe realiteit, te midden van zware sancties en internationaal isolement. En veel mensen beseffen dat deze nieuwe annexatie dit alleen nog maar zal verergeren.

Ook op het Rode Plein, waar na ondertekening van de documenten een feest werd gehouden, leek de stemming er niet in te zitten. Grote groepen mensen werden gisteren met bussen vanuit Russische steden naar de hoofdstad gebracht; vanuit universiteiten of fabrieken. Het vervoer, eten en drinken was allemaal gratis, net als een kaartje voor het concert. Er zijn ook berichten dat mensen omgerekend zo'n 15 euro betaald zouden hebben gekregen om aanwezig te zijn.

Een "historische feestdag", volgens het Kremlin dus. Maar vooral een grimmige dag met veel onzekerheid voor de Russische bevolking. Ook het Kremlin en de staatstelevisie lijken geen idee te hebben wat er nu gaat gebeuren. Ze hebben geen antwoord op de prangende vragen die overblijven: welk gebied heeft Rusland nou precies ingelijfd? Wat is Poetins plan voor het gebied dat het nu zegt te claimen, maar niet onder controle heeft? En wat zijn de criteria voor de mogelijke inzet van kernwapens, waar Poetin mee blijft dreigen?

Zo kijkt Sofia, die uit het geannexeerde Donetsk vluchtte, naar Poetins speech: