'Prijsplafond energie helpt miljoenen huishoudens onvoldoende'

• Rob Koster

  Economieverslaggever

• Sjoerd Mouissie

  Datajournalist

Het prijsplafond voor de energierekening, waar het kabinet aan werkt, voorkomt niet dat grote delen van de laagste inkomensgroepen te maken krijgen met energiearmoede. Dat blijkt uit een doorrekening van onderzoeksbureau ABF Research op basis van de gegevens van zo'n 50.000 huishoudens.

Uit de berekening komt naar voren dat energiearmoede zal optreden bij meer dan de helft van de huishoudens met de laagste inkomens. Dat betekent dat zij 10 procent of meer van hun besteedbare inkomen kwijt zijn aan de energierekening. Overigens hebben de maatregelen van het kabinet wel een positief effect: zonder het prijsplafond zouden bijna negen op de tien huishoudens met een laag inkomen in energiearmoede verkeren.

Ook bij hogere inkomens zal er, ondanks de maatregelen, sprake zijn van energiearmoede. Bij inkomens tot zo'n 40.000 euro netto per jaar gaat het om vier op de tien huishoudens, en bij inkomens tot 50.000 euro om drie op de tien huishoudens. 'Energiearmoede' is voor hogere inkomens natuurlijk wel een relatief begrip.

Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) gaat ervan uit dat een huishouden maximaal 8 procent van het inkomen mag uitgeven aan energie, om financiële problemen te voorkomen. Uit de doorrekening blijkt dat de de meeste inkomensgroepen boven die grens uitkomen. Huishoudens met een inkomen tot bijna 55.000 euro betalen straks gemiddeld meer voor energie dan volgens het Nibud verstandig is.

Minder gunstig dan verwacht

Onderzoeksbureau ABF heeft de gegevens van de 46.700 huishoudens die afgelopen jaar meewerkten aan het driejaarlijkse woononderzoek van de Rijksoverheid gekoppeld aan de kabinetsmaatregelen voor het energieplafond. Ook hield het bureau 'zo goed als mogelijk' rekening met de op Prinsjesdag aangekondigde maatregelen om de koopkracht te verbeteren, zoals de energietoeslag van 1300 euro en de verhoging van het minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen. Dat levert een gedetailleerd beeld op van het effect dat de kabinetsmaatregelen zullen hebben.

De bedoeling is dat minimaal de helft van de huishoudens onder het prijsplafond blijft, schrijft het kabinet in een brief aan de Tweede Kamer. Voor het gebruik van gas lijkt dit te gaan lukken, blijkt uit de doorrekening, maar het prijsplafond voor elektriciteit pakt minder gunstig uit dan het kabinet verwacht.

Het prijsplafond voor de energierekening houdt in dat de overheid bijspringt in de kosten van de eerste 1200 kubieke meter gas en 2400 kilowattuur elektriciteit per jaar. Voor dat gebruik moeten energiebedrijven een maximale prijs hanteren van 1,50 euro per kubieke meter gas en 0,70 euro per kilowattuur elektriciteit.

Voor alles wat er meer gebruikt wordt aan gas en elektriciteit, geldt het normale tarief. Het kabinet schat die prijzen op 3 euro per kubieke meter gas en iets minder dan 1 euro voor een kilowattuur elektriciteit. In het voorstel voor een energieprijsplafond dat vorige week op Prinsjesdag werd gepresenteerd, wordt uitgegaan van een gemiddeld energiegebruik van alle huishoudens.

Plafond en tarief verlagen

ABF-directeur Berry Blijie verklaart de ongunstige effecten voor de lage inkomens uit die keuze van het kabinet voor het gemiddeld verbruik. "Hoge inkomens hebben een hoog energieverbruik vanwege grotere woningen en meer elektronica in huis. Zij maken daarom veel meer gebruik van de volledige compensatie. Lagere inkomens hebben een laag verbruik, waardoor ze vaak onder het plafond blijven en dus per saldo minder compensatie krijgen."

Het onderzoeksbureau heeft ook gekeken hoe de overheid de subsidie om de energieprijzen te drukken, meer bij de lagere inkomens kan laten terechtkomen. "As je het plafond voor gas en elektra én het maximale tarief verlaagt, zal de verdeling gelijkgetrokken worden. Dit kan je budgetneutraal doen. Dan worden de lage inkomens meer geholpen dan de hoge inkomens."

'Ook bedrijven en andere organisaties helpen'

Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen waren er al zorgen in de Tweede Kamer over het effect van het energieprijsplafond voor mensen met een laag inkomen en slecht geïsoleerde huizen. Bovendien wil een meerderheid van de Kamerleden ook maatregelen om het midden- en kleinbedrijf, scholen, theaters, sportclubs en andere maatschappelijke voorzieningen te helpen met de energierekening.

Het financieren van al deze wensen baart het ministerie van Financiën grote zorgen, blijkt uit documenten die het kabinet vorige week heeft vrijgegeven aan de Tweede Kamer. Alleen al het prijsplafond voor huishoudens aantrekkelijker maken, om de energie-uitgaven nog verder te verlagen, zal de regeling nog vele miljarden euro's duurder maken.