'Poetins kok' steeds meer zichtbaar als eigenaar paramilitaire strijdgroep
Er werd al lang over gespeculeerd, maar na acht jaar heeft de eigenaar van de beruchte Russische paramilitaire organisatie Wagner Group zich kenbaar gemaakt. Zakenman Jevgeni Prigozjin, beter bekend als 'de kok van Poetin', zegt in een verklaring trots te zijn dat zijn huurlingenorganisatie de belangen van zijn land in Oekraïne heeft weten te verdedigen.
Het is opvallend dat de 61-jarige Prigozjin naar voren treedt. De Wagner Groep is vanwege de grove schendingen van mensenrechten gebaat bij anonimiteit. In de afgelopen jaren klaagde Prigozjin mediabedrijven aan die over zijn link met de militie berichtten. Wie is deze man, die ook leiding geeft aan een Russische trollenfabriek?
Wie een van de vele Poetinbiografieën van enkele jaren geleden erbij pakt, vindt zijn naam niet terug in het namenregister. Het lijkt erop dat Prigozjin óf pas laat in Poetins nu al 22 jaar durende leiderschap een rol van betekenis is gaan spelen, óf dat hij lange tijd onzichtbaar opereerde.
Van hotdogkraam tot staatsbanket
De twee zijn generatiegenoten uit Leningrad, het huidige Sint-Petersburg. Terwijl Poetin carrière maakte bij de KGB, zat Prigozjin negen jaar vast vanwege diefstal, fraude en het inzetten van minderjarigen bij criminele activiteiten. Na zijn vrijlating begon hij een hotdogkraam. Prigozjin bleek een handige ondernemer. In de chaos van de jaren negentig wist hij een succesvolle fastfoodketen op te bouwen, later aangevuld met chique restaurants.
In een van die etablissementen, het drijvende New Island-restaurant, moet Poetin kennis hebben gemaakt met Prigozjin. In de eerste jaren van deze eeuw nam de kersverse president de Franse president Chirac en de Amerikaanse president Bush mee naar New Island. Zo kwam Prigozjin aan de bijnaam 'Poetins kok'. Naast staatsbanketten haalde hij ook miljoenencontracten binnen voor schoollunches en overheidsbedrijfskantines.
Dat Prigozjin een goede band met Poetin heeft, is daarmee wel duidelijk. De president zelf heeft altijd benadrukt dat de oligarch los staat van het Kremlin, maar dat is volgens Ruslandkenner Catherine Belton onwaarschijnlijk. In haar boek De Mannen van Poetin schrijft ze: "Alle 'private' zakenlieden die ertoe doen zijn in zekere zin agent van de staat."
Van trollenfabriek tot Wagnerites
Prigozjin zet zijn vermogen in voor de belangen van de staat en van Poetin. Hij heeft onder meer het Internet Research Agency (IRA), beter bekend als de Petersburgse Trollenfabriek, gefinancierd. Die organisatie verstoort sinds 2013 het wereldwijde web met online propaganda, nepnieuws en desinformatie.
In de jaren erna leerde de wereld Prigozjin pas kennen, zegt Ruslandkenner Hubert Smeets van RaamopRusland.nl. "We merkten de invloed van hem hier in Nederland bij het 'Oekraïnereferendum' van 2016, toen berichten van die trollenfabriek veel gedeeld werden door tegenstanders van het EU-associatieverdrag met Oekraïne."
Ook rond de Brexit-campagne en de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 speelde de Petersburgse Trollenfabriek een rol, waarbij met nepnieuws verdere polarisatie werd aangemoedigd. Door het onderzoek naar deze inmenging kreeg de VS Prigozjin in het vizier en plaatste hem op de sanctielijst en de lijst van gezochte criminelen.
Rond die tijd ontdekten onderzoeksjournalisten van Bellingcat dat Prigozjin ook achter de Wagner Group zat. The New York Times noemde hem 'Poetins go-to oligarch voor smerige klussen'. Prigozjin verklaart nu dat hij de militie tijdens de oorlog in Oost-Oekraïne in 2014 heeft opgericht omdat de "helft van de paramilitaire eenheden "oplichters" waren. Daarom heb ik wapens, kogelwerende vesten en specialisten gezocht die mij konden helpen."
Het afgelopen half jaar liet Prigozjin zich opeens duidelijker zien als leider van de Wagnerstrijders. In augustus ontsnapte hij aan de dood toen een Wagner-hoofdkantoor in de Donbas-regio werd geraakt bij een Oekraïense aanval. Ook bezocht hij gewonden, ging openlijk Wagnerites werven en deelde onderscheidingen uit. "Daardoor kon hij ook niet meer ontkennen dat hij er de baas is", aldus Smeets.
Twee weken geleden verscheen een video waarin Prigozjin in een Russische strafkolonie in opvallende bewoordingen nieuwe strijders werft:
"Het lijkt erop dat hij zichzelf probeert te positioneren als hardliner en effectieve aanvoerder op een moment dat de reguliere strijdkrachten een slecht figuur slaan", zegt Ruslanddeskundige Bob Deen van het Instituut Clingendael. "Hij staat bij mij op het lijstje figuren-om-in-de-gaten-te-houden die zullen proberen te profiteren van instabiliteit in Rusland."
Her en der wordt zijn naam al genoemd als toekomstig defensieminister of zelfs als opvolger van Poetin. "Maar hij komt niet uit de rangen van de machtige veiligheidsdienst FSB, die hem zullen wantrouwen en nauwgezet in de gaten zullen houden."
Ook Smeets denkt dat Prigozjin zich op een cruciaal moment belangrijk wil maken, als onderdeel van een machtsstrijd. "De Russische strijdkrachten bestaan uit meerdere facties: voetsoldaten, contractsoldaten, maar ook de troepen van Kadyrov en een privéleger als Wagner. In dat licht wil hij Wagner neerzetten als loyale club waar je op kan vertrouwen. Ik denk dat we Prigozjin de komende tijd meer gaan zien."
